گفتگوي علي ناظر با بصير نصيبي (بخش دوم و آخر)
[ علی ناظر]
[Source: سايت ديدگاه]

 نصيبی:
من  دو روز گذشته چند ايميل و تلفن داشتم که پيرامون اين گفتگو وسئوال ها وجواب ها ی مطرح شده نظر هايی داشتند  که البته من به ياران کنجکاو جواب دادم که  بهتر است اول صبر کنند تا همه گفتگو چاپ شود وبعد قضاوت کنند.خواهش ديگر من اين بود که خودشان مستقيما با ديدگاه تماس بگيرند اما چند تاتلفن هم داشتم که از من خواستند که  بگويم در کجای مصاحبه من به شعار متوسل شده ام؟ ظاهرا اشاره شان به بخشی از سئوال شما بود که گفتيد قبل از پرداختن به شعارهای شما.... البته من شعار را هم بد نمِيدانم اما  به جای خودش، یعنی در تظاهرات  ، نمی شود مسايل را تحليل کرد پس خواستهايمان را در واژه های فشرده بيان می کنيم اما در گفتگو  اگر مصاحبه شونده به شعار پناه ببرد می شود اين استنباط را کرد که چون در جواب در مانده به شعار متوسل شده است، بهمين جهت اگر بعد از چند سئوال و جواب هنوز هم معتقديد که من شعار سر داده ام خوشحال می شوم تا موردش را بگوييد تا هم خودم بدانم و هم برای خواننده جای ابهامی نماند. بعد از اين ياد آوری برويم برسر جواب به سئوال های جديد.

***

ناظر:
جالب مي شد اگر اي ميل ها را به من هم ارسال مي کردند، شايد در بطن اين گفتگو به موارد فوق برخورد کنيم. اما با اجازه اول به سوال هايي که روي ميز دارم بپردازيم.
من بعنوان کسي که فيلم را براي تفريح نگاه مي کنم و سررشته اي از پيچ و خم هاي «هنر هفتم» و صنعت فيلمسازي ندارم، گاه گداري به نقد هايي از کيارستمي و مخملباف بر مي خورم. نقدي که شما به فيلمسازاني از اين قبيل داريد هنري است، سياسي است، يا هردو؟
نصيبي:
شايد نياز به ياد آوری هم نباشد که من نظر خودم و روش خودم را می گويم؛ ممکن است شخص ديگری که حتا نسبت به رژيم ج .ا مواضع قاطع دارد به گونه ای ديگر با ساخته های مجاز ج.ا  برخورد کند. همانگونه که در آغاز مصاحبه هم اشاره کردم حکومت های سرکوبگر از هنر ها به ويژه سينما برای بقاء رژيمشان بهره می گيرد، البته اين خود مبحث مفصلی است، نمونه ها هم بسيار است. ازکشورهای امريکای لاتين گرفته تا کشور يونان به هنگام حکومت سرهنگ ها و يا نژاد پرستان افريقای جنوبی، و همينطور در آلمان به هنگام تسلط نازي ها که اتفاقا بافت سينمای آلمان نازی خيلی شبيه به مافيای سينمای جمهوری اسلامی بود که من در پژوهشی در باره سينمای آلمان نازی و مقايسه اش با سينمای جمهوری اسلامی در اين مورد به تفصيل سخن گفته ام؛ اگر کسی مشتاق باشد در آرشيو وبلوگ ما  می تواند به آن نوشتار دسترسی پيدا کند. اگر سئوالتان را درست فهميده باشم منظور چنين است که ما چطور ارزش های هنری و تاثيرهای سياسی يک اثر را از هم تفکيک کنيم. البته اين مسئله مهمی است که اگر به آن دقيق نشويم ممکن است گرايش های ناسيوناليستی و يا تاثير گرفتن از يک فيلم خوش ساخت و جذاب ما را حتا بی آنکه خود بخواهيم به مبلغ ناخواسته جمهوری اسلامی بدل کند.

هر فيلمی ممکن است با ارزش و يا کم ارزش باشد، اما هر اثر با ارزشی حتما سازنده ای آزادانديش همراه ندارد. نمونه بارز که بار ها بدان استناد کرده ام خانم لنی ريفنشتال خلاق ترين فيلمساز معاصر آلمان است. اين خانم دو مستند دارد با نامهای پيروزی اراده و المپيک که درجزء آثار با ارزش تاريخ سينماست و اصلا اگر کسی بخواهد معنی و مفهوم مونتاژ خلاقه را که به ارزش بخشيدن به فيلم مستند نقش مهمی دارد را در سينما درک کند بی نياز از تماشای چند باره اين دو اثر نيست. اما اين خانم يک فاشيست بود. نود و چند سال عمر کرد و دوسال پيش از دنيا دل کند و دار فانی را بدرود گفت. اگر تنها ارزش های سينمايی معيار پذيرش و يا رد يک فيلم باشد که دنيا بايد نسبت به تفکر لنی خانم توجهی نکند و فقط به خاطر کار های خلاقه اش او را ستايش کند، اما اين چنين نشد. مرگش انعکاس محدودی داشت، هيچ يک از جشنواره ها از او و کارش تجليل نکردند، نمايش کارهايش حتی در محيط های دانشگاهی و به منظور آموزش هم با اعتراض مواجه می شود. از جهتی ديگر آيا فقط محتوای کار يک هنرمند که مستقيما در خدمت فاشيست باشد مورد اعتراض قرار می گيرد و اعمال و رفتار و گفتار يک هنرمند ديگر بدون چنين گرايشی تاثيری در قضاوت اجتماع نخواهد داشت؟  نه، واقعيت اين چنين نيست. نمونه هايی داريم که به ما ثابت ميکند که رفتار و اعمال و حرفهای يک هنرمند حتی اگر در کارش، تمايل به انديشه های ضد بشری قابل تشخيص نباشد هم زير ذره بين است و در اعتبار و يا بی اعتباری او تاثير خواهد داشت. يک مثال هم در اين مورد نقل کنم و بگذرم. الياکازان فيلمساز ترک تبار از برجسته ترين فيلمسازان ُسينمای کلاسيک بود و آثار ماندگاری آفريده و حتی کارهايش از جنبه مسايل سياسی و اجتماعی هم مهم است برای نمونه می شود به دو اثر بسيار مشهورش در بارانداز و زنده باد زاپاتا اشاره داشت. اما اين فيلمساز در جريان محاکمات مک کارتی که تفکر چپ را از هوليوود حذف کرد و بسياری از کارگردانان را بيکار نمود، در دادگاه عليه رفقای چپش شهادت داد و اين ننگ هيچگاه از دامان او پاک نشد. وقتی چند سال قبل آکادمی اسکار خواست يک اسکار ويژه به خاطر خدمت او به پيشبرد زبان سينما به وی اهداء کند نيمی از ميهمانان شب اسکار برخلاف رسم رايج نپذيرفتند تا به هنگام اهدائ جايزه به وی ازجای خود برخيزند و چندين هزار نفر هم در بيرون کاخ عليه کميته اسکار تظاهرات کردند، پس اگر مردم فقط به محتوی کار يک هنرمند توجه می کنند اين جمعيت  معترض برای چه منظوری گرد آمده بودند؟

من در روشی که برای خودم در نظر گرفته ام به تاثيری که سينمای جمهوری اسلامی در بزک چهره حکومت دارد توجه می کنم و بعد به رفتار ها، حرفهای اين فيلمسازان در  حمايت از رژيم  (وابسته به هر کدام از باند هاي درون حکومت که باشند از نظر من فرقی نمی کند). برای من ارزش يک فيلم هر چقدر هم خلاقيت در ساخت آن دخالت داشته باشد با ارزش جان يک انسان قابل مقايسه نيست. خوب وقتی کيارستمی خود می گويد که طعم گيلاس و جايزه کن در زدودن لکه خون از عبا و عمامه آخوند ها موثر بوده است، نمی توانم درشادی و رقص و پايکوبی ايرانيان اپوزسيون بعد از جايزه کن سهيم باشم، حتی اگر طعم گيلاس يک اثر فوق العاده باشد. همانگونه که مردم سهم الياکازان (با وجود آفريدن در بارانداز وزاپاتا )در تسويه های هوليوود را فراموش نمی کنند با توجه به اينکه تسويه های مک کارتی فقط باعث بيکاری هنرمندان شد اما بقاء اين رژيم برای حتی يک روز  همراه با ده ها جنايت است. آيا اينها که با کارشان و رفتارشان حکومت را بزک کرده اند اگر حتی يک روز به دوام اينان ياری رسانده باشند هيچ مسئوليتی نخواهند داشت؟

پس بطور خلاصه بگويم که در سينمای امروز در جمهوری اسلامی هم ممکن است فيلمهای خوب ساخته شود اما جايزه هايی که مثل نقل و نبات به اين فيلم ها ميدهند نه به خاطر ارزش های فيلمهاست بلکه به دليل رابطه جمهوری اسلامی با اتحاديه اروپا و زد و بند با مديران بند و بست چی فستيوال است و من به اين فيلمها نه از جهت ارزشهای سينمايی بلکه به خاطر تاثيری که در شستشوی چهره آلوده آخوندها دارد توجه می کنم. خوب شخص ديگری ممکن است بخواهد چشم و گوشش، رفتار و اعمال و حرف های اينها را نبيند و نشنود. فقط به ارزش های هنری صادرات سينمايی ج.ا توجه کند مسئله خودش است، جوابش را هم خودش بايد بدهد.
ناظر:
با اجازه مي خواهم دو باره به جلد «وکيل شيطان» بروم. اگر رژيم اجازه مي دهد که اين همه فيلم در ايران ساخته شود و مردم به تماشاي آن بنشينند، پس ضد هنرمند نيست، بلکه ضد هنرمند غير خودي است. من به اين چند نفر بخصوص که شما نام برديد، کاري ندارم. مي خواهم يک نگرش را روشن کنم. اگر درست فهميده باشم، اليا کازان رفقا و همکاران خود را لو داد. ولي سميرا مخملباف که کسي را لو نداده است. آيا در ايران سينماگري هست که هم کارش خوب باشد، هم فيلمش از وزارتخانه هاي مربوطه اجازه داشته باشد، و هم سفيدکاري نکند (رژيمي نباشد)؟ شايد الان بهتر متوجه شويم که چرا سيمين بهبهاني را در اول مصاحبه مان مثال زدم. مگر ايشان براي خميني مديحه سرايي نکردند؟ مگر در حال آمد و شد به خارج و داخل نيستند؟ مگر کسرايي براي خميني مديحه سرايي نکرد؟ ولي آيا اينها از پيشتازان هنر نيستند؟ آيا تنها تبعيديان هستند که مطهر و معصوم هستند؟ از جلد وکيل شيطان بيرون بيايم و يک سوال، با کمک گرفتن از واژه هاي خودتان، از طرف خودم بکنم: آيا شما معتقد به «هنرمند متعهد» هستيد؟ خط سرخ کجاست؟ امروز مي گوييد رژيم. روز پس از انقلاب و سرنگوني رژيم، «هنرمند متعهد» کيست؟ و چرا بايد باشد، يا نباشد؟

نصيبي:
من فکر کنم از ابتدای اين گفتگو چندبار تصويری که من ارايه داشته ام و برداشتی که شما از نظرهای من داشته ايد متفاوت بوده است. امامن چيزی ندارم که به آنچه تا کنون گفته ام بيفزايم و بارها هم تاکيد کرده ام که اين نظر من است که ممکن است شخص ديگری که حتی نسبت به رژيم مواضع قاطع داشه است به گونه ای ديگر بينديشد ونظر بدهد .

در يک جمله کوتاه بگويم که نه، من اعتقاد ندارم که هرکس در ايران کار می کند مشغول سفيد کاری است. متاسفم اگر اين همه دلايلی که طی اين گفتگو آوردم نتوانسته است به بيان مقصودم کمک کند. من گفته ام باز هم تاکيد می کنم هر قدر ارزش که برای سينمای امروز در ايران  قايل باشيم چون اين جوايز به رابطه های رژيم اسلامی اهدا می شود نه خود فيلمها، ارزش سينمايی فيلمها در اکثر موارد کمتر از حد جايزه ای است که به فيلم تعلق می گيرد. برای  نمونه طعم گيلاس کيارستمی يک فيلم معمولی و انباشته از اداهای روشنفکری بود که نمی تواند يک فيلمشناس آگاه و بیطرف را فريب دهد (توجه شود نگفتم مزخرف، گفتم معمولی) اين فيلم می توانست در يکی از بخش های فرعی جشنواره شرکت و امتيازهايی هم بگيرد، اما نخل طلا را به ناحق گرفت و من در مقاله ای مفصل با عنوان هياهوی بسيار برای هيچ اين فيلم را  به دقت آناليز کردم و با مقايسه با ديگر فيلمهايی که درسالهای قبل به نخل طلا دست يافتند نظرم را با صراحت اعلام داشتم و بدون اينکه از جو هيستريک آنروزها که رگهای غيرت ملی خيلی ها را متورم کرده بود بهراسم. هر چه فحش و ناسزا هم در چنته غيرتمندان يافت می شود نوش جان کردم. اما سميرا خانم مخملباف. اين دختر خانم که اصلا فيلمسازنيست و الفبای کارش را هم بلد نيست. ققط زد و بند پاپاجان محسن پشتوانه اوست، به اضافه  قصد رژيم که ميخواهد اورا سنبل نسل جوان قالب کند. ده ها زن جوان سينماگر و خلاق در ايران هستند که هيچ امکانی برای رشدشان نمی دهند و دروازه های خروج از کشور هم به رويشان بسته است. البته رفتار اين خانم را نه بدليل اينکه پدرش بازجو بوده بلکه به خاطر رفتار و اعمال خودش که راه پدر را انتخاب کرده بايد ارزيابی کرد.  ايشان  بعد از ديپلم ويژه ای  که در کن برايش  جور کردند در ميهمانی ای که به اين مناسبت آقای مهاجرانی ترتيب داده بود شرکت کرد و جايزه حج عمره هم به ايشان تقديم شد. اين خانم در آن ميهمانی نطقی فرمود به اين مضمون:

من فکر نمی کنم سانسور کلا بد باشد به نوعی می توان گفت که مفيد هم هست چون نشان می دهد که ما مجبور نيستيم مثل هوليوود فيلمهايمان را با سکس وخشونت پر کنيم
(روزنامه ايران امروز شماره27)

و چون انگار منتقدين فرنگی بيشتر حرفشان برد دارد اينهم نظر ديديه پرون، منتقد نشريه ليبراسيون، که عينا از نشريه مذکور نقل می کنم: 

نمیخواهم بد دهنی کنم اما اين فيلم لجن (حماقت) محض است.
می دانيم که اين فيلمساز نورسيده در ديکتاتوری اسلامی ايران تربيت شده است و همين کافيست که انتظار ديگری از او نداشته باشيم.
اما اين دليل نمی شود که بر هر ايده ای که از مغز او می گذرد کف بزنيم به خصوص که اين خانم ادعا می کند که موضع و نقش سياسی دارد. نقشی که نه سوادش را دارد نه توانايی انجام تعهدش را.
در فيلم (تخته سياه) گنده گويی های احمقانه پيدا بود. اما اين بار(فيلم پنج عصر) با بردن دوربين به کابل و نقش زن بعد از طالبان دنبال فرصت ديگری است.
....موقعيت های فيلم عکس های فوری و زيبايی است از خرابه ها و برقع های خوشرنگ.
شخصيت های فيلم جملاتی را بدون اينکه معنی اش را بفهمند طوطی وار ادا می کنند و نمای درشت از نوزادی به حال نزع؛ فيلمی بدون ريتم معمولی؛ وتداوم داستان.
اين فيلم فرصت طلبانه از در های باز به روی اين سوژه ها خوب سود جويی می کند.
از مطلبی با عنوان افتضاح و برقع( حجاب)
(17 مای 2003 ليبراسيون ديديه پرون)

اين فيلم با چنين محتوايی ديپلم ويژه جشنواره کن را به دست آورد تو خودحديث مفصل بخوان از اين مجمل...

اما در باره رفت و آمد هنرمندان معترض به داخل و دليلی که يک حکومت خونخوار از اينان پذيرايی می کند، اجازه بدهيد وارد بحثش نشويم که کار به درازا می کشد و من هم از مسير کار خودم دور می افتم. البته در محدوده کار خودم دليل اينکه چرا رژيم به سينماگران بازگشته روی خوش نشان داد و بعد از برگشت با آنان چه رفتاری کرد، در مقاله ای با عنوان بازگشت به چه قيمت؟  حرف دلم را زده ام، همينطور  ازسينماگرانی که هم در ميان اپوزسيون حضور دارند و همه در داخل فيلم می سازند  هم صحبت کرده ام.
ناظر:
مي بخشيد که حرفتان را قطع (از آنجايي که اين گفتگو کتبي است – من سوال مي دهم و شما پاسخ را اي ميل مي کنيد، شايد بهتر باشد که بگويم پاراگراف را قطع) مي کنم. ولي جوابم را هنوز نگرفته ام که آيا همه سفيد کار و زير بليط رژيم هستند يا نه؟ اگر نيستند، يعني تا حدي که قوانين اجازه مي دهد و شرافت کم نمي آورد مشغول کار هنري هستند- به زبان ساده تر رفقا و همکاران و دستياران خود را لو نمي دهند، چه چيزي باعث مي شود که برخي از سينماگران راهي غربت شوند؟ بالاخره، با بودن اين رژيم که هردو ميدانيم جاني و سانسورچي و... هست، آيا مي شود کار سينمايي غير وابسته کرد يا نه؟ آيا مي شود يک سينما گر کاري بکند که مستحق جايزه باشد يا نه؟ من شکي ندارم که رژيم از اين جايزه گرفتن ها سود مي برد، ولي براي روشن شدن سوالم مي پرسم که آيا امکان دارد سفيدکار نباشي و فقط براي عرضه کار هنري ات جايزه ببري؟  يا اينکه، بايد تمام فيلم ها را نديده تحريم کنيم؟ ممنون مي شوم اگر از پرداختن به کيارستمي و مخملباف و امثالهم بگذريد و به سوال از جايگاهي فوق تک نمودها بپردازيد.
از سميرا مخملباف و دفاعش از سانسور فاکت آورديد. بپذيريم (اين امکان را مي گذارم چون سينما رشته من نيست) که کار سميرا مخملباف از لحاظ هنري يک فيلم لجن محض باشد. اما آيا اشکال تنها و تنها اين است، يا اينکه چون وي مدافع سانسور است؟ روشن تر اينکه اگر وي مخالف سفت و سخت سانسور بود ولي باز هم اين فيلم لجن را مي ساخت، يا بر عکس موافق سانسور بود و فيلمي عالي مي ساخت آيا بازهم اشکالي به دريافت ديپلم جشنواره بود؟ يا اينکه به نظر شما ديپلم جشنواره فقط بايد به کساني داده شود که هم مخالف سانسور هستند و هم فيلمساز خوبي باشند؛ که در اينصورت سوال من اين است که چند نفر از دريافت کنندگان ديپلم واجد اين شرايط بوده و هستند؟ و چند نفر از آنها از جهان تحت ستم برخاسته اند؟
نصيبي:
من گفته بودم که همه را نمی شود خريد وشما می پرسيدآيا  همه زير  بليط رژيم هستند و سفيد کار؟  (اين اصطلاح شما رامن آرايشگر رژيم  معنی کرده ام) پس اين سئوال شما  در آن جواب گنجانيده شده بود. حالابرويم سر بخش های ديکر سئوالتان.

اما آيا در ايران تا حدی که قوانين اجازه می دهد می شود کار درست کرد؟ از کدام قانون صحبت می کنيم؟ شما فکر می کنيد قانون واحدی وجود دارد که سينماگر مثلا  خودش را با آن تطبيق بدهديا جلويش بايستد؟ وزارت ارشاد مثلا فرامين (نه قوانين) سينمايی را صادر می کند اما سپاه پاسداران، حوزه هنری، تشخيص مصلحت نظام، بيت رهبری، نيروی های انتظامی، دادستانی،  مسجدخبرگان! هم  هر کدام رأسا، فرمان صادر می کنند و برای وزارت سانسور رژيم تره هم خورد نمی کنند، آقای کيارستمی زمانی که برو بيايش بود به سينماگران معترض نهيب ميزد که بيخود داد و بيداد می کنند در ج.ا می شود با تن دادن به پنج دقيقه سانسور و پيش رفتن تا زير سقف سانسور فيلم ساخت. اما ا لان رژيم به نيم ساعت سانسور فيلمش (ده) رضايت نداده وکل فيلم را توقيف  کرده است، بايد از ايشان پرسيد پس چگونه  خودش قادر نيست فيلمی بسازد که با 5 دقيقه سانسور توافق شده امکان نمايش پيدا کند و چطور خودش نتوانست طوری فيلم بسازد که از سقف سانسور فراتر نرود در اين وضعيت خر تو خر و در جنگل مولا چطور فيلمنامه نويس و کارگردان می توانند ضوابطی را رعايت و کارشان را با آن تطبيق دهند که کارشان بی دردسر  ادامه يابد. اگر می شد مطمئن  باشيد که کيارستمی که علاوه براستادی سينما در سازشکاری و نان به نرخ روز خوردن هم استادی بی همتاست در انتظار پروانه فيلم 10، اشک نمی ريخت و خياط در کوزه نمی افتاد. حتی صدور پروانه نمايش هم برای هر شهر فرق می کند؛ یعنی فيلم شما ممکن است برای نمايش در شيراز مجاز اما برا ی اکران در مشهد توقيف شود. بطور خلاصه بگويم سينمای امروز ايران هر حدی که داشته باشد توانايی آنرا دارد که به حد برتری برسد اگر اين حکومت سرکوبگر شرش را کم کند. اميد وارم جواب شما را داده باشم.

اما در باره تحريم، من تا حالا برای کسی حکم صادر نکرده ام و بعد از اين هم نخواهم کرد، و  امروزه ثابت شده است که جمهوری اسلامی از سينما بهره سياسی می برد. خوب يک انسان که واقعا معتقد به سرنگونی اين رژيم است چه رفتاری در پيش بگيرد که با حضورش در جلسه نمايش اين فيلم ها ناخواسته به حکومت یاری نرساند؟ هر کس و يا هرگروهی خودش تصميم می گيرد چه بايد بکند که رژيم را از اين بهره محروم کند. وظيفه من اين بوده و هست که اسناد و مدارکی که دارم اعلام کنم؛ حرفها و اظهار نظرها ی اينها رابازگو کنم؛ وضعيت سينما را در ديگر کشورهايی که رژيم های سرکوبگر داشته اند مطرح کنم؛ وضع آشفته سينما در ايران را  فاش کنم؛  و اين وظايفم را در حد توانم انجام داده ام؛ اما نه معلمم  ونه راهنما . در باره ارزش فيلم و رابطه محتوی فيلم با سازنده ، اعتبار حرف و بيان فيلمساز و رابطه اش با اثری که ساخته و عکس العمل اجتماع با کار يک هنرمند سينما هم در جابجای اين گفتگو، اشاره کرده ام. برای نمونه با بازگو کردن مثال هايی از لنی ريفنشتال (يک هنرمند خلاق با انديشه فاسد) و الياکازان (يک فيلمساز برجسته که فيلمهايش محتوای انسانی دارد اما خودش بی اعتبار شد) ديگر نيازی نيست که به تک تک، آدمها هم جدا گانه و در يک مصاحبه بپرداريم. همين امروز بيش از 50 کارگردان و تهيه کننده در ايران هستند که کسی اسمشان را هم نشنيده است. بدلايل متفاوت نتوانسته اند کار مداوم داشته باشند؛ توی فستيوال ها هم صاحب نامی نيستند؛ البته توی يک کتاب ويژه بررسی سينما می شود همه اين نام ها را آورد و شرايطشان را گفت. در يک مصاحبه  اما اين امکان نيست.

مثلا کامران شيردل، محمدرضا اصلانی، کيانوش عياری، ابراهيم مختاری، رضا عليپور متعلم (تهيه کننده فيلم)، علی ژکان، شهريار پارسی پور، ناصر تقوايی، ناصر غلامرضايی، واروژ کريم مسيحی، محمد علی سجادی، مجيد قاری زاده، و ...  بی آنکه بخواهم کار و رفتار اينان را ارزيابی کنم اما هرکه هستند و هر حدی برای کارشان قايل باشيم از سميرا مخملباف و نامادريش، خواهر کوچيکه و اخوی گرامش که تند، تند شاهکارتحويل جشنواره ها می دهند که ناتوان تر نيستند. آيا تماشاگران برنامه های سينمای جمهوری اسلامی اصلا اسم اکثر اينها به گوششان آشناست؟ مطمئنا نه .چرا؟ هرکس همين گفتگو را هم به دقت بخواند دلايلش را خواهد يافت.

اما چرا کسی راهی غربت می شود؟ دلايل هرکس می تواند فرق کند من در باره خودم دلايلم را گفتم اما اجازه بدهيد در اين مورد هم يکی دو مثال از سينمای آلمان نازی بزنم.

روزی آقای گوبلز، فريتس لانگ کارگردان برجسته آلمانی را به دفتر خود خواست ضمن اينکه به او مژده داد که وی با توافق پيشوا نامزد احراز پست رياست کل سينمای آلمان شده است در ضمن به وی گفت که از صحنه آخر فيلم مشهور لانگ وسوسه دکتر مابوز خوشش نمی آيد بايدآنرا تغيير دهد.لانگ ضمن سپاس از لطف پيشوا از دفتر گوبلز بيرون آمد و بعد در خاطراتش نوشت:

ديدم ديگر جای من آلمان نيست. وقتی از دفتر گوبلز بيرون آمدم و بی آنکه قادر باشم پس انداز بانکم را هم برداشت کنم خاک آلمان را ترک کردم.( نقل به معنا)

او تا سقوط آلمان هيتلری به کشورش برنگشت، اما همسر لانگ که فيلمنامه نويس سرشناسی بود در  آلمان ماند و  به کارش ادامه داد، مارين ديتريش بازيگر فيلم مشهور فرشته آبی هم از  آلمان گريخت به او پيام دادند، که برگرد پيشوا بتو احتياح دارد او جواب داد:

امامن به پيشوا نيازی ندارم / فريتس لانگ حاضر نمی شود سانسور و تغيير چند دقيقه از فيلمش را تحمل کند و به تبعيد می رود. داريوش مهرجويی، ابوالفضل جليلی، سميرا مخملباف، به پيروی از کيارستمی سانسور را برای رشد خلاقيت مفيد دانسته اند؛ مارلن ديترش دست رد به سينه پيشوا می زند؛ اما بهروز وثوقی سالهاست که التماس می کند بلکه دل آخوند ها را بدست بياورد و به ج. ا راهش بدهند اما موفق نمی شود. سعيد راد برمی گردد و در فيلم يک فيلمساز عضو ثارالله بازی می کند و افتخار دارد سفير جمهوری اسلامی فيلمش را در لند ن افتتاح کرده است، فرخ مجيدی فيلمبردار و کارگردان تبعيدی که اتفاقا خيلی هم از موضع راديکال با رژيم برخورد می کرد بر می گردد، فيلمبردار فرزند صبح فيلمی از زندگی حضرت امام( ر ) می شود. اينها واقعيت است و همه اسنادش را هم دارم هرکس خواست در اختيارش می گذارم. حالا رفتار اينها قابل پذيرش است يا نه؟  قضاوتش را به خوانندگان واگذار می کنم. آدمها و گروه ها با توجه با خط مشی خودشان و يا جمعشان در اين موارد موضع می گيرند. برای نمونه سايت پيک نت که ازخط يکی ازجريان های سياسی پيروی می کند از همه اينها به شرط اينکه خودشان را به باند خاتمی وصل کرده باشند حمايت و ستايش می کند. و حتی برايشان کارنامه  مبارزاتی می تراشد. نمونه اش را در مورد پرويز کيمياوی ديديم که من در سرمقاله سينما در ديدگاه شماره 5 کارنامه واقعی اش را که تفاوت محسوس با گزارش  پيک نت داشت ر انقل کردم. کيومرث ( سازنده چند فيلم مستند و يک فيلم داستانی تلويزيونی) مقيم پاريس که دايم تملق رژيم را می گويد و برادرش کامبيز درمبخش کاريکاتوريست معتبر مقيم آلمان، هر دو بعداز خرداد 76 به ج اسلامی برمی گردند، کامبيز متاسفانه بيمار است و در بيمارستان، مقامات که از برگشت او استفاده سياسیشان را برده اند ديگر به او اعتنايی نمی کنند. گزارشی در پيک نت ميخوانيم که کامبيز را مستند ساز و کايکاتوريست معرفی می کند، يعنی از بهم آميختن زندگينامه دو برادر يک گزارش در مورد کامبيز ساخته است .

ناظر: بپردازيم به ادامه پاراگرافي که قطع کرده بودم
نصيبي:
در موردديگر هنرگران شايسته تر اينکه ديگران به خصوص اعضاء کانون نويسندگان در تبعيد نظر بدهند. درمورد خانم سيمين بهبهانی، من در آغاز هم گفتم اطلاعات من در باره ايشان بسيار محدود است، حتی نمی دانستم که در وصف اقای خمينی هم سروده ای دارند. البته می دانستم آقای سياوش کسرا يی آقای خمينی را بابت حمام خونی که به راه انداخته بود ستايش می کرد و از امام ميخواست که مدد شمشير عدل خود بيشتر و بيشتر گردن بزند. بخشی از سروده ايشان را برای تجديد خاطره با هم بخوانيم:

دارمت پيام/ای امام/که زبان خاکيانم ورسول رنج/آمدی/ خوش آمدی/...حق ما  بگير/دادمابرس/تيغ برکشيده رامکن به خيره در نيام/ حاليا که می رودسمنددولتت بران/حاليا که تيغ دشنه تو میبرد/بزن!

اما از نظر من و با معيار های من، پيشتاز و پيشکسوت بودن اين اختيار را به کسی نمی دهد که در جهت بقای رژيم های سرکوبگر هر چه می خواهد بگويد و هر رفتاری را که ميلش می کشد انجام دهد، بلکه هر که بامش بيش برفش بيشتر. اينان ادعا  دارند فرهنگسازان ما هستند پس وظيفه اجتماعی فراتری دارند.

آخربايدتفاوتی باشد بين مينا اسدی ها و زنان شاعر مداح، مينا نه تنها هرگز قلمش آلوده ستايش از اينان نشد / بلکه سخت و مقاوم رو در روی استبداد و ارتجاع ايستاده است. آيا او با طاهره صفار زاده ها و يا ديگر مداحان بارگاه خمينی در يک حد ارزش قرار دارد؟

 همچنين من فکر نمی کنم گفته باشم که فقط تبعيديان مطهر و پاک بوده اند. اگر در بخش اول اين گفتگو چنين تصويری ارايه داده ام خواهش اينکه عين جمله را برايم تکرار کنيد تا اگر خطايی داشته ام جبرانش کنم. اما در باره مسئوليت يک هنر مند / هنرمند متعهد و مسئول من صادقانه بگويم معنی دقيقی برای اين واژه ها پيدا نکرده ام نه فکر کنيد تا حالا در اين گونه مباحث شرکت نداشته ام، نه! برعکس در حکومت پيشين در جامعه روشفکری که ما هم بهر حال عضوش بوديم بازار اين مباحث بسيار داغ بود. باز خاطره ای بيادم آمد ما در شهر زيبا (کوی کن ) می نشستيم و سعيد سلطان پور و خانواده اش در خيابان ششم همان کوی که طبعا خانواده يکديگر را هم می شناختيم.  اتوبوس آخر شهر زيبا ساعت ده از ميدان 24 اسفند سابق حرکت می کرد و اگر کسی جا می ماند بايد جايی در شهر برای خوابيدن می يافت. اتوبوس شب انباشته بود از جوانانی که خودشان را به اتوبوس آخر رسانده بودند و معمولا کله ها هم گرم از باده بود. من و سلطان پور هم مشتری اتوبوس همين ساعت بوديم. همه طول راه بيشتر بحث و جدل ما دور همين مسايل ميچرخيد ( هنر برای هنر يا هنر برای اجتماع، مسئوليت و تعهد در هنر و هنر مسئول و.. )  و همينطور عطاا لله نوريان عضو چريک ها(اقليت) هم از دوستان دوران دبيرستان من بود که با او هم مدام در همين زمينه ها  بحث می کرديم، و همينطور بسيار موارد ديگر با ديگر کسان (می دانيم اين دو از انسانهای پاک و راستين بودند که طعم تلخ زندان را در حکومت پيشين چشيده بودند و درحکومت آخوند ها هردو اعدام شدند. يادشان گرامی باد).

همه  اين حاشيه ها رفتم تا برسم به اينجا که من از آن زمان تا امروز هنوز نتوانسته ا م به معنی دقيق اين جمله برسم. خوب هر انسانی در برابرکارش مسئول است و مسئوليت يک هنرگر هم امری مسلم است، اما اين مسئو ليت را چگونه بايد تعريف کرد؛ چه رفتاری بايد داشت تا تو را هنرگر مسئول بدانند و يا چگونه بينديشی می شوی هنرگر نامسئول؟
ناظر:
ظاهرا نمي خواهيد پاسخ بدهيد. پس به يک شکل ديگري همين سوال را مطرح مي کنم. آيا عمل شما در اين چند سال گذشته بيشتر به سوي «هنر براي هنر» جهت داشته يا «هنر براي اجتماع»؟ آيا «هنر مسوول» براي شما الويت داشته است، يا اينکه هنر در دست شما وسيله اي براي انجام مسوليت انساني تان بوده است؟ چه کرده ايد و چه انديشه ايد که «هنرگر نامسوول» نشويد؟
نصيبي:
من گفتم که نمی توانم جواب قاطع بدهم نه نمی خواهم، حتی اگر کسی از من بخواهد معنی هنر را هم در چند سطر تعريف کنم، در جوابش در می مانم.

چون از من خواسته ايد بگويم رفتار من در اين چند سال به کدام يک از شاخه های هنر وصل می شود در جواب می گويم: من دارم کارم را مي کنم، خوب کسانيکه با اين کار ها  مواجه می شوند می بايد در باره ام قضاوت کنند. اگر کسی که کنجکاو است چند ساعت از وقت گرانبهايش را تلف کند و آرشيو  وبلوگ سينمای آزاد را مرور کند وحتی اگر در نحوه انتخاب مطالب سينما در ديدگاه تامل کند در می يابد من چه تفکری دارم و اگر به اين تقسيم بندی هم باور داشته باشد خوب مرا هم  در يکی از گروه ها جا خواهد داد، بی آنکه نظر من و يا تصور من در تصميمش تغييری بدهد.

امابرای اينکه اين تصور پيش نيايد که واقعا و عمدا از زير بار جواب شانه خالی می کنم خوب در اين مورد توضيحاتی مي دهم. در زمانی که اين مباحث در ايران باب بود بطور کلی همه رشته های هنری/ بيشتر شعر ، داستان و فيلم و تئاتر را در برمی گرفت. اگر صاحب اثر در کارش از فقر، نابرابری های اجتماعی، بچه های پابرهنه، مردم جنوب شهر، کارگران گرسنه سخن می گفت اين هنرمند محبوبيت اجتماعی پيدا می کرد و به صاحبان اين نوع  انديشه هم می گفتند هنرمند مسئول و متعهد و چون ساواک هم نسبت به اينگونه آثار حساسيت نشان می داد، خوب طبيعی بود اعتبار دارندگان اين گونه انديشه ها، بيشتر و فراگيرتر می شد. حتی در اينگونه آثار اگر هم  ضعف های تکنيکی وجود داشت، چندان به چشم نمی آمد. من خودم در آن زمان در دفتر مجله نگين ( محمود عنايت ) که از بهترين نشريات فرهنگی/ هنری بود اما بضاعت مالی نداشت  با سمت مدير داخلی  کار می کردم و با حقوق مختصر  که از مجله   ميگرفتم روزگار می گذراندم، يادم می آمد که بعضی از ماه ها همان حقوق مختصر را هم دکترعنايت نداشت که به من بدهد. چون برای فروشگاه جنرال مد يک آگهی می گذاشت ، جنرال مد هم به جای پول يک قبض می داد که می شد ازفروشگاهش خريد کرد  من بعضی ماه ها بجای حقوق يک حواله خريد کت وشلوار از جنرال مد را ازدکتر عنايت می گرفتم جالب اين که  من چند دست کت وشلوار شيک و مدرن داشتم اما  يک شاهی توجيبم نبود که کرايه راهم را بدهم با اينکه خودم شرايط مادی ای داشتم  که می توانستم سوژه مناسبی برای آفرينندگان آن گونه آثار باشم، اما  مخالف بودم  که  توقع داشته باشيم که  در همه کارها فقط اينگونه مسايل مطرح شود و اگر هنرگری ديدی ذهنی داشت داشت بايد به او  و کارش هم  توجه نمود. همينطور من و همفکرانم اعتقاد داشتيم که  علاوه بر ارزش های اجتماعی، اعتبار هنری کار هم بايد در ارزيابی  مد نظر باشد. البته اين مباحث  در اروپا سالها قبل مطرح شده بود و ما با تاخير داشتيم به آن می پرداختيم اما در مجموع دوره ای بود که بايد طی می کرديم.

برای اينکه جّو آنروز در باره تعهد و مسئوليت بهتر دستتان بيايد بخشی از کتاب من يک شورشی هستم را برايتان نقل می کنم. در آن سالها برادر  بزرگتر من نصيب نصيبی  که يک سال قبل خاموش شد از مطرح ترين فيلمسازان آوانگارد بود که در باره او و کارش  بسيار  می گفتند و می نوشتند، بهتر است نظر عباس سماکار را در باره او و  کارش را نقل کنم  عباس در کتابش می نويسد:

« کرامت ( دانشيان) اصلا آدم خشکی نبود... در جنگی که در آن زمان بين ما به عنوان جبهه ی «هنر متعهد» ی ها؛ و با ديگران با عنوان جبهه «هنر برای هنر» ی ها وجود داشت و او هم جزء جبهه ما به شمار می آمد، من بار ها ديده بودم که برخوردش در اين زمينه فارغ از هر گونه خشک انديشی و حرکت های قالبیست. برای نمونه در برخورد با مرگ يک قصه که فيلمی از نصيب نصيبی بود و به برخی از مسايل اجتماعی با ديدي  سوراليستی اشاره داشت بر خلاف من و چند تن از ديگر بچه ها از فيلم استقبال کرد و به نصِيبی خوش آمد بسيار گفت». (من يک شورشی هستم عباس سماکار  صفحه61)

 ديديد حق با من بود که می گفتم  قادر نيستم تصوير  دقيقی در باره اين مسئله ارايه بدهم.

ناظر:
من فکر کنم جوابم را تا حدودي گرفته ام. به نکته اي ديگر بپردازيم. در گوشه و کنار مي شنوم که در چند سال اخير شما و ديگر کساني که به اين صنعت آشنا هستند از مخملباف و ديگراني که گروه خونشان مانند اوست نقد کرده ايد. آيا فکر نمي کنيد که اين داستان کمي کهنه شده و تکرار مکررات است؟ آيا نبايستي در يک مداري بالاتر با مساله برخورد کرد؟

نصيبي:
من نميدانم چه رفتاری تکراری و یکنواخت شده؟ و کدام داستان کهنه و از مد افتاده است؟ نظر شما اين است که از فيلمسازانی که از دل اين حکو مت برخواسته اند و آرايشگر اصلی حکومت آخوندها بوده اند بسيار انتقاد شده و شايسته تر اين که ديگر بس شود؟

به گمان من آنچه تاکنون در اين مورد نگاشته شده و يا اقداماتی که انجام شده (نه فقط برای مخملباف بلکه مجموع آنها که شکل دهنده سينمای گلخانه ای هستند) نسبت به امکانات تبليغی گسترده ج. ا ناچيز و ناکافی بوده است.

راديو  بی بی سی، راديو فردا و بخش فارسی راديو های فرانسه، آلمان و کانون های فرهنگی، که از يک جهت سرشان به ناف سفارت وصل شده و از جهت ديگر از کمک های دولتی کشورهای ميزبان بهره می گيرند (ِيعنی هم از توبره ميخورند هم از آخور) گماشتگان در خدمت بوده اند و همينطور در اين سالها و بعد از خرداد 76 سايت ها و نشرياتی که با دارودسته خاتمی در ارتباط بودند به پيروی از خط مشی سياسیشان تمام سعي شان را در تقويت سينمای جمهوری اسلامی بکار گرفته اند. ما که نتوانستيم چندان کاری بکنيم برای نمونه ما هنوز نتوانستيم مانع حضور مخملباف در فستيوال ها بشويم در صورتيکه پرونده اتهامش مشخص است و آقای حشمت رئيسی که بوسيله او دستگير و به لاجوردی تحويل شده حی و حاضر است. از خودم بگويم که سالهاست با قلم ناتوانم فرياد زده ام. شايد توانسته باشم بخش کوچکی از شگرد ها و برنامه های تبليغاتی اينان را عيان کنم، اما حرکتم هرگز کافی و در حد مطلوب نبوده است. بله حرکت در مدار بالاتر را می پذيرم. اين معنی را از آن استنباط  می کنم که بايد در برنامه های فستيوال ها حضور پيدا کنيم، بايد در باره سوابق اين فيلمسازان به زبان های فرانسه و انگليسی متن هايی فراهم و در جشنواره ها پخش بشود، بايد با مطبوعات و راديو تلويزيون های فرنگی ارتباط داشته باشيم و...اما رسيدن به آن مدار نياز به امکانات مادی و نيروی انسانی دارد که ما از هردويش محروميم.

چندی قبل در انگلستان بدون کوچکترين مانعی آقای محمد رضا درويش عضو گروه ثارالله با شرکت و حضور بازيگر نادم سعيد راد و به دست مبارک سفير محترم ج.ا نمايش فيلم ايدئولوژيک دوئل را افتتاح کرد. ما اگر دستمان باز بود بايد بر عليه اين برنامه تظاهراتی تدارک می ديديم همانگونه که سخنرانی مهاجرانی دردانشکاه لندن به همت احزاب ضد رژيم به رسوايی کشيده شد و آفای وزير سابق سانسور مجبور به فرار شد. برخورد با سينمای جمهوری اسلامی برای من که تاثير مخرب نفوذ فرهنگی رژيم را باور دارم يک کار جدی سياسی/فرهنگی است و ارزشش کمتر از حرکت های سياسی گروه ها نيست. اگر مبارزه با رژيم تکراری شده باشد خوب مقابله ما  هم که تعدادمان به انگشتان دست هم نمی رسد می تواند خسته کننده باشد.

ناظر:
اگر موافق باشيد کمي هم به جبهه ضد رژيم به پردازيم. مي خواهم با مثال مسلم منصوري به موضوع اشاره کنم. ايشان يک سري فيلم زير زميني تهيه کرده و از کشور خارج کرده اند. تا آنجايي که من شنيده ام، پس از آن فيلم ديگري تهيه نشده است. طبيعتا يکي از اشکالات اساسي اين است که رفتن به ايران و تهيه فيلم زيرزميني امکان پذير نيست مگر اينکه فيلمساز جانش را کف دستش بگذارد. اگر اين فرضيات من درست باشد، به اين سوال مي رسيم که فيلمسازان و هنر هفتمي هاي مقيم خارج چه مي کنند؟ با اين سوال شروع کنيم که اگر نقش فيلمساز در تبعيد افشاي رژيم و فشار بر رژيم است، و سوژه هاي زنده داخل کشور هم در دسترس نيست، تا بحال چه انجام پذرفته، چه بايد مي شد؟

نصيبی:

اين سئوال هم مهم است و هم اساسی؛ منتهی جواب جامع بدان نياز به  تامل دارد و خود می تواند انگيزه ای  برای شکل گيری يک نوشتار مقصل باشد  که برای اين مصاحبه بايدحمع و جورش کنم.

اول اينکه چون مسلم منصوری در گفتگوهايش به سينمای زير زمينی استناد می کند و شما هم به اين واژه اشاره کرده ايد؛ شايسته است توضيح کوتاهی پيرامون اين جنبش که از امريکا آغاز شد بدهم .

در سالهای 60  و در امريکا در برابر سينمای سرمايه جوانان راديکال که نمی خواستند با جريان متداول سازش کنند مکتبی را بنيان گذاشتند که به سينمای زير زمينی مشهور شد، فيلمهای آنها نه فقط از جنبه محتوا با سينمای متداول متفاوت بود بلکه شيوه های تکنيکی رايج را هم بدور ريختند، خيلی از نظم ها و قرار داد های متداول که در مدرسه های سينمايی می آموختند برای انها ارزشی نداشت، طول فيلم ها استاندارد هايی دارد. فيلم کوتاه در حدود نيم ساعت، فيلم نيمه بلند تا يک ساعت، فيلم سينمايی 90 تا 120 دقيقه. اما اين سازندگان که نگران گيشه نبودند و به تماشگران معمولی هم اتکا نداشتند طول فيلمشان می توانست از چند ثانيه تا ساعت ها ادامه داشته باشد. برای نمايش هم بطور هم زمان ممکن بود از چند پرژکتور استفاده کنند ويا فيلم را به سقف بتابانند (اندی وارهول طراح و نقاش و سينماگر مشهور هم مدتها  به  همين شيوه کار می کرد) البته در حاشيه بگويم آقای کيارستمی هم چندی قبل در امريکا همين روش را برای يک برنامه اش بکار گرفت و آنرا يک شيوه نو که خودش مبتکرش است قالب کرد هيچ کس هم صدايش در نيامد. البته بخش عمده ای از سينمای زير زمينی که يکی  از شاخه ها ی سينمای تجربی است به ساخت  ونمايش فيلمهای سياسی تمايل داشت استن ون دربيک امريکايی که يکی از پايه گذاران اين نوع سينماست، بيشتر شيوه های اين نوع سينما را تجربه کرد و ارايه داد. فيلمهای سياسی  وندر بيک  مثل ملاقات سران (ملاقات خروچف وکندی) فيلم ضد جنگ وی نقش مرگ که به باستر کيتون و چارلی چاپلين اهدا شده، کارهای پر سروصدايی بودند.

چون اصطلاح سينمای زيرزمينی نوعی سينمای ممنوغ و غير مجاز را تداعی می کند، می توان به تدريج جايش انداخت، البته نحوه تهيه اين نوع فيلم در کشور هايی مثل ايران امروز خوب خيلی فرق دارد با سينمای امريکا  حتی در سالهای 60  برای رشد هنر غير مجاز  و معترض در ايران بايد راه سختی را پيمود و همانطور که گفتيد با خطر هم  مواجه شد.

اما رشد هنر غير رسمی و حالا در باره کار ما سينما که می شود همان واژه زير زمينی را هم برايش بکارگرفت در رژيم های سرکوبگر امری اجتناب ناپذير است هرچه سانسور و کنترل را شديد تر کنند؛ هنر مقاومت هم بيشتر رشد می کند الان در ايران از مجراهای غير رسمی می شود اکثر کارهای ممنوع را بدست آورد بسياری ازآثار سينمای روز دنيا را می شود در ايران تهيه کرد. ميزان چاپ وپخش کتابها و نوار های موسيقی ممنوع هم بسيار در داخل شايع است دو کتاب  ده سال سينمای آزاد و کتاب با اجازه آقای فللينی  نوشته من از همين طريق در داخل تکثير شده است. هرکسی که در آن جهنم زندگی مي کند هر لحظه خطر در کمينش نشسته است. در خبرهای اين روزها مصاحبه دردناک يکی از پدرانی که فرزند جوانش را پليس مهربان  ج.ا با ضربه باتوم برقی به قتل رسانده روی سايت ها نقل شده. پدر می گويد: صبح از فرزندم پرسيدم کجا می ری؟ پسرم گفت: میرم تماشای فوتبال و فردا تن بی جانش را از سرد خانه تحويلم دادند، وقتی تماشای يک مسابقه به اعتراف خودشان 6 کشته و40 زخمی برجای گذاشته خوب کسانی که به فرمانهای وزارت ارشاد وقعی نمی گذارند و دوربينشان ميخواهد تصاوير واقعی از آلودگی های اجتماعی را بنماياند طبيعی است که زندگيشان با خطر آميخته است.

اما نحوه کار مخفی در ايران اين چنين بوده که سازندگان تصوير برداری کارشان را در ايران انجام می دهند و تصاوير ضبط شده را از ايران خارج می کنند و در اينجا کارهای فنی را تمام می کنند. مسلم [منصوري] هم به همين شکل رفتار کرد. ولی تا آنجا که من اطلاع دارم تهيه اين نوع کار های زير زمينی در ايران قطع نشده و ادامه دارد. فراهم آوردن امکان برای خروج و نمايش اين کارها  طبيعی است که کند باشد. اما فيلمسازان در تبعيد که نمی توانند رسمی و با اطلاعيه بروند داخل و کار کنند و برگردند. البته بوده اند سينماگرانی که در شرايط تبعيد به سرزمين اسيرشان سفر  کرده اند منتهی چگونه؟ در زمان پينوشه يک کارگردان شيلييايی(ميگويل لتين ) مخفيانه به شيلی سفر کرد و تصاوير زنده و جانداری را از وضعيت مردم تحت ديکتاتوری پينوشه به ارمغان آورد. اتفاقا ياد قصد سفر يک فيلمساز تبعيدی( رضا علامه زاده) افتادم که فيلم موثر و تکان دهنده جنايت مقدس را هم عليه جمهوری اسلامی ساخته بود.  منتها وی مدارکش را به سفارت جمهوری اسلامی تحويل داد و تقاضای ويزا نمود که البته راهش ندادند، چون بعدا هم علامه زاده هيچ دليل منطقی ای برای قصد اين سفر و انصراف از آن اعلام نکرد اين ماجرا همچنان در پرده ابهام مانده است.

اما فيلمسازان در تبعيد چه می کنند؟ فيلمسازان در تبعيد در سراسردنيا پراکنده اند و از جال و کار همه شان هم نمی شود مطلع بود، بيش از 400 فيلم درشکل های متفاوت، بلند وکوتاه، مستند، نقاشی متحرک، فيلمهای تلويزيونی و... توليد شده که سازندگانش، فيلمسازان تبعيدی بوده اند همينطور ميزان فيلمهايی از تبعيديان که در جشنواره ها موفق شده اند کم نبوده اند. ديگر اينکه نسل جديد ايرانی تبار که اکثرا در مدارس سينمايی، سينما را آموخته اند جمع قابل اهميتی هستند. اما بعد از خرداد76 که بازگشت ايرانيان به دارالخلافه متداول شد، خانواده سينما نيز از اين آفت مصون نماند هر چند بازگشته ها هيچ موقعيتی در داخل به دست نياوردند؛ دايم هم تحقيرشان کردند اما به موقعيت خود دراينجا لطمه زدند، که اين مسئله خود بايد جدا گانه بررسی شودو البته به همان نسبت که جمعی از ميان ما خسته شدند و راهشان را جدا کردند ، با افزايش فشار ها سينماگران از نسل جوان داخل به تبعيد می آيند و جای خالی خسته شدگان را میگيرند.

اين واقعيت دارد که فيلمساز در تبعيد زخم خورده اين حکومت است ومعترض، اين اعتراض به نوعی در کارش هم انعکاس می يابد اما اين بدان مفهوم نيست که همه فيلم های يک انسان تبعيدی بخواهند به رژيم فشار بياورد ، يک فيلمساز هم ممکن است يک طرحی داشته باشد مثلا در ارتباط با يک ماجراي عاشقانه ( هرچند ماهيت ارتجاعی اين رژيم به گونه ايست که صحبت از عشق ومحبت هم به نوعی فشار به رژيم محسوب می شود) يا در زمينه های متفاوت اجتماعی که مستقيم هم به افشای رژيم  وصل نشود ، همانگونه که يک شاعر ويا يک نويسنده ممکن يک شعر يا قصه غير سياسی هم بسرايد ، آزادی بی قيد وشرط اين امکان را می دهد که يک هنرمند در هر زمينه ای که دوست دارد کار کند ولی بايد اميدوار بود که ايرانيان وايرانی تباران رنج ودرد آن مردم در بند را بياد داشته باشند و ميران ساخت آثار اجتماعی وسياسی افزايش پيدا کند.

ناظر:
پيش از اين گفتيد که کمبود امکانات و پايين بودن توان مالي باعث مي شود که آنچه را که تبعيديان هنر هفتمي بايد بکنند، نتوانند انجام دهند. آيا 400 فيلم در 26 سال را مي شود يک دستاورد به حساب آورد؟ مخصوصا که از لحاظ تکنولوژي، و يا سانسور مشکلي وجود ندارد؟ از يکي دو نفر نام برديد که به يمن 2 خرداد به ايران برگشته يا مي خواسته اند که برگردند؛ آيا درست خواهد بود اگر بگويم که نسل راديکال به گوشه اي هل داده شده است؟ کمي فراتر بروم، آيا درست خواهم گفت که صحبت ها و جملات آتشين شما شايد به گوش افرادي چون من خوش آيد، اما ديگر در خارج، حداقل براي نسل سوم، خريدار ندارد؟ آيا نبايد چاره اي براي نسل سوم انديشيد؟ اگر بپذيريم که تأثير يک فيلم بر جامعه مي تواند به مراتب بيشتر از يک شعر يا داستان باشد، آيا در اين حيطه کم کاري نشده و افرادي مثل شما به جاي اينکه به اصل کار توجه کنند بيشتر به کار سياسي (سياسي کاري) توجه کرده اند؟ بطور مثال، و با توجه به اينکه دوربين هاي ديجيتال با توان بالا در دسترس هستند، آيا نمي توان از جوانان (داخل و يا مسافر به داخل) و کساني که به ايران رفت و آمد مي کنند خواست که يک سري کار براي «شما» انجام دهند؟ ديگر نمي شود رژيم را با فيلم هاي مستندي که سالها پيش ساخته شده اند افشا کرد. نمي دانم فيلم «روسپيان پشت پرده» را ديده ايد يا نه. خانم پرسن بخشي از آسيب هايي که در اجتماع ايران نهادينه شده است را به نمايش گذاشته است. البته به نظر من کمبودهايي در پيامش وجود داشت، و برخي ادعا مي کنند که خانم پرسن پروانه کار داشته اند.

نصيبی

بله 26 سال از عمر جمهوری اسلامی می گذرد اما همه فيلمسازان که از روز استقرار اين حکومت ايران را ترک نکرده اند؛  و علاوه براين سينماگران در تبعيد هم به محض خروج از ايران دوربين و امکانات برايشان فراهم نشده است. اينان تا بخواهند جا بيفتند تا  خودشان و توانايشان را نشان بدهند چند سال وقت لازم دارند. يک نويسنده  و يا شاعر، بله می تواند در خانه پناهندگان هم اثرش راخلق کنند؛ اما يک فيلمساز چی ؟ از دوربين های ديجيتال صحبت می کنيد بله امکان جالبی است، اما مگر چند سال از عمومی شدنش می گذرد؟ 400  فيلم برای سينمای در تبعيد رقم کمی نيست که هيچ ميزان قابل توجهی هم هست. در ايران امروز با بودجه عظيمی که دولت خرج فيلمهای فستيوالی می کند فکر می کنيد در سال چند تا  از اينگونه فيلمها ساخته می شود؟ 5 تا  10 تا، و طی عمر ج.ا/ 100 يا 200 تا بيشتر که نيست، مشکلات ما اينجا بيش از اين که به تعداد فيلم مربوط باشد، به نحوه پخش، امکانات محدود برای نمايش های متوالی/ بودجه محدود برای برگذاری جشنواره ها و..و .. و مشکلات ديگری است که  شرح آن کار من تنها نيست، نياز به ميزگردی دارد که چندين فيلمساز از کشورهای گوناگون هم در آن حضور داشته باشند که  مسايل از زوايای متفاوت و به دقت شکافته شود. من در مورد استفاده رژيم های سرکوبگر از هنر بيشتر برای اطلاع هم نسلان خودم مطلب نوشته ام وگرنه يک جوان سينماگر از نسل جوان که مثلا در آلمان زندگی می کند هم لنی ريفنشتال را می شناسد و هم به بهره های سياسی نازی ها از سينما بخوبی واقف است، و همينطور خوب می داند رژيم فعلی که در ايران حکم می راند چگونه حکومتی است؟ او  چه نيازی دارد که من برايش استفاده های سياسی از سينما را تشريح کنم و چرا بايد خريدار حرفهای من باشد؟ اصلا من  که نظرم را بفارسی نشر می دهم و اين نسل اگر هم بتواند فارسی صحبت کنند قادر بخواندن به فارسی  که نيست. حساسيت اين جوان بستگی دارد که خود چه گرايش سياسی داشته باشد و اگر عضو حزبی است  به کدام حزب  تمايل دارد؟ کم نيستند فيلمسازان نسل جديد که آخوند ها به وسيله دلالهايشان قصد فريبشان را داشته اند اما ناکام مانده اند و خوب ممکن است چندتايشان هم بپذيرند و با آخوندها کار کنند.

اما  واژه «تبعيد» بار سياسی دارد و سينماگر تبعيدی، کسی است که به کشور  متبوعش امکان سفر ندارد. اين واژه را  که ما خلق کرده ايم. فيلمسازانی که به ايران رفت و آمد می کنند ديگر تبعيدی نيستند بلکه ايرانيان مقيم خارج هستند، چون به داخل سفر می کنند. کارهايی که  ارايه می دهند طوری تهيه می کنندکه به موقعيت جديدشان لطمه نخورد، چگونه ميتواند انديشه آزاد با انديشه  ای کنترل شده با هم در صلح وصفا کار کنند؟ پس دليل و اعتراض ما به سانسور انديشه و سالها اقامت ما در شرايط تبعيد چه می شود و چه بهره ای از اين تداخل بدست می آيد؟ سالهاست که به حسين مهينی مدير جشنواره يوتوبوری سوئد پيشنهادمی شود که با کمی تخفيف! عذر اين واژه دردسر آفرين را به نوعی  بخواهد و چند تا از فيلمهای داخل رفته ها را هم قاطی برنامه هايش بکند تا امتياز بسيار بگيرد؛ چرا بودجه سينمای آزاد در استان زارلند قطع شد؟ به يک دليل ساده، حاضر نشديم برنامه مشترک با فيلمهای ج .ا بگذاريم. اگر ما هم  فيلمهای توابين سينمايی را نمايش دهيم خوب چرا فيلمهای سينما گران ايران مانده ها را نمايش ندهيم که مستحق ترند؟ ما که با خود آدمها  اگر مدافع و مبلغ  استبداد نباشند مسئله ای نداريم؛ اعتراض ما به سينمای سانسور و دفاع از آزادی بی قيد و شرط انديشه است. خوب دوزيستيان فيلمساز هم يا کارهايشان همين مراحل را طی می کند، یعنی مجوز نمايش می گيرد و يا سازنده خود  تمام  جوانب امر را رعايت می کند، به عبارت درست تر بجای سانسور چی می نشيند.  اگر ما و آنها کنار هم بنشينيم  به چنين همنشينی مسالمت آميز نمی شود گفت سينمای ايران در تبعيد. اتفاقا  به نمونه خوبی  اشاره کرديد.  خانم ناهيد پرشون سازنده فيلم فحشا در پشت حجاب از سينماگرانی بود که بعد از خرداد 76 به ج.ا سفر می کرد، گويا فيلمی هم قبلا ساخته بود که ايران دوران خاتمی را  گلستان پر گل و بلبل تصوير می کرد. اما به گفته  خودش در گفتگو با خانم ليلا قرايی در سفرهای بعدی  به داخل نسبت به مسئله فحشا و اعتياد در ايران حساس می شود و اين فيلم را می سازد و خودش هم با صراحت گفت که  بعد از نمايش  اين فيلم  ديگر  نمیتواند به داخل سفر کند.  اگر حرفهای اين خانم صادقانه باشد، که اميدواريم چنين باشد، پس پروانه ای برای ساخت اين فيلم صادرنشده است و اين نشان می دهد که  نمی توانی  به داخل رفت و آمد داشته باشی و آنچه که دلت ميخواهد بسازی. واگر آنگونه که شما تصور کرده ايد اين فيلم  با اجازه ساخته شده باشد و شکل کنونی نمايشش هم مورد پذيرش ج.ا باشد خوب آنوقت بايد دلايلش را  جستجو کرد.

اما در مورد توصيه شما به خودم، من سالهاست اصل و فرع کارم همين کارهائيست که انجام می دهم، ايجاد و گسترش آرشيو فيلم، برگذاری سمينارها، برگذاری جشنواره های فيلم، همکاری برای برگذاری جشنواره های ديگر، سفر به شهر ها وکشورهای اروپايی برای سخنرانی پيرامون سينما، انتشار مجله سينمايی ،نشر کتابهای سينمايی و...  در بخش اول در همين گفتگو هم گفتم که به خاطر استفاده سياسی رژيم از سينما بخشی از وقتم را هم صرف نوشتن مقالاتی در اين زمينه می کنم.  اما نمی دانم از سياسی کاری منظورتان چيست؟ من نه عضو هيچ گرو سياسی هستم نه مطلب صرفا سياسی می نويسم. من يک پناهنده هستم. وظيفه يک سينماگر که پناهنده سياسی است چه می تواند باشد؟ شايد حتا در انجام مسئوليت سياسی ام کوتاهی نيزکرده باشم.

ناظر:

خوب، به آخر اين گفتگو رسيديم. به نظر من (فردي که با سينما به عنوان يک هنر آشنا نيست)، سينماگر راديکال در راه مبارزه با سانسور و دفاع از حقوق يک هنرمند بهاي لازم را پرداخته است – يا به کنجي از خلوت در داخل کشور پناه برده و يا به کنجي در خارج کشور پناه آورده است. همچنين گفتيم که رژيم ج.ا. بيکار ننشسته و از کليه ابزار ها براي هل دادن اين عده از هنرمندان به گوشه ي عزلت استفاده کرده است. جشنواره مي گذارد، هنرمندان را به داخل دعوت مي کند، هنرهفتمي هاي داخل را به خارج گسيل مي کند، و در زد و بند هاي سياسي دست بالا را دارد. البته سينما گران در خارج هم بيکار ننشسته و تا حد امکانات افشا کرده اند و فيلم ساخته اند.
اينها واقعيات است. از طرفي ديگر مي دانيم که ساختن يک فيلم مخارج دارد و کسي هم نيست که از فيلم سازان پشتيباني کند؛ و براي يک فيلم ساز مستقل کم درامد ساختن فيلم مترادف است با قرض و قوله کردن. ولي وقتي فيلم به نمايش گذاشته مي شود، بسياري از ما (غير سينمايي ها) شروع مي کنيم به برچسب زدن. اين فيلمساز که توده ايست. اينکه مجاهد است. آن يکي ديگر که اکثريتي است و اين آخري سربداراني است. اصلا به فيلم نمي پردازيم. مساله را سياسي مي کنيم (چون از فيلم و هنر فيلمسازي کم مي فهميم). يک فيلم که با اينهمه خون جگر تهيه شده و هدفي به جز افشاي رژيم نداشته، سوق داده مي شود به ناکجا آباد، نه به وسيله ي سينماگران، بلکه با دست سياست بازان. سوالي که براي من پيش مي آمده است اين است که «شما» در اين رابطه چکار مي کنيد و يا مي توانيد بکنيد؟ آيا درست است اگر بگويم کار اصلي «شما» که بالاخره چند پيراهن بيشتر پاره کرده ايد، کمک به اين افراد است، تبليغ کار آنهاست، به بازي گرفتن آنهاست تا بيايند جاي «آنهايي» که ترک ميدان کرده اند را پر کنند؟ بطور مثال، به همين نشريه الکترونيکي «سينما در ديدگاه» که زير نظر شماست بپردازيم. آيا در اين نشريه کار ديگري هم به جز نقد فيلم و...مي شود کرد؟ آيا مي شود از اين بعنوان پلاتفورم پرشي براي آنها که «شما» نمي شناسيدشان، اما هستند و فيلمسازند، استفاده کرد؟ چطور مي شود «سينما در ديدگاه» را به «پيام سينماگر» تبديل کرد؟ چطور مي شود از هرز نيرو جلوگيري کرد؟ اگر بقول شما خيلي ها دارند جذب مسافرت هاي توريستي مي شوند، آيا بهتر نيست که اين باقيمانده ها يکي شده و يک سنديکا، نهاد، کانون،...درست کنند تا بتوانند با يک استراتژي مشخص در مقابل رژيم صف بندي کنند؟

نصيبي:

در آغاز اين گفتگو  شما نوشتيد :

با تشكر از بصير نصيبي كه قبول كرد تا در يك گفتگو با من صبر و حوصله به خرج داده و به سئوالات پراكنده و گاه چندان نه در ارتباط با حيطه تخصصي اش پاسخ دهد.

در پايان اين گفتگو نيز من از شما سپاسگذارم که واقعا تحمل و حوصله به خرج داديد و به جواب های پراکنده و گاه بی ارتباط با سئوال های خودتان توجه کرديد و از ميان همين جواب ها سئوال ديگری استخراج کرديد و گاه نيز به جلد وکيل شيطان رفتيد؛ خودتان را به جای خوانندگان با ديدگاهها، سليقه ها ، برداشت ها و خواست ها و تفکرهای متفاوت گذاشتيد. برای من تجربه جالبی بود و به من آموخت که قرار نيست که هميشه با اهل سينما نشست داشته باشم.  مهم  اينست که طرفين حرفی برای گفتن داشته باشند و از درد مشترکی رنج ببرند، و اين درد هيچ نيست به جز نزول يک جکومت ويرانگر بر زادگاهمان و  دوام  26 ساله اين جانيان و راه يابی برای حلاصی از شر شان.

چه من و ما که کار مان سينماست و چه شما و ديگر اهل سياست صادق و آزاد انديش در زمينه کار خودتان، می توانيم در سرعت بخشيدن به سر نگونی سياهکارترين حکومت در دنيای امرور نقش داشته باشيم و به اعتقاد من سايت ديدگاه  ميخواهد در اين مسير حرکت کند، و اميد اين که سينما در ديدگاه نيز بتواند در اين راه سهمی کوچک داشته باشد. البته من نمی خواهم در باره نشريه سينما  در ديدگاه حرفی بزنم، چون نحوه انتخاب مطالب،  نام و کارکسانی که ما را در اين راه ياری می رسانند، خود نشان دهنده خط مشی ايست که ما انتخاب کرده ايم، اتکای اصلی من و ما جوانان هستند. نقد فيلم البته مهم است و يک بخش از اين نشريه را اشغال کرده است. اما ما خبرهای سينمای ايران در تبعيد را منعکس می کنيم و از طريق نامه با جوانان مشتاق داخل در تماسيم. در يکی از خبرها  در بخش نامه های شما خوانديد که جوانان سينما دوست شيراز کل نشريه را چاپ و مخفيانه تکثير می کنند. ما  درهر شماره يک گفتگو  با سينماگران داريم که بيشتر  گفتگو ها با سينماگران جوان و ناشناس است که سرشناسان و اميد های فردای ما هستند. باسپاس مجدد و اميد پيروزی.
ناظر:
با تشکر و بعنوان حُسن ختام، شعر سيمين بهبهاني (1979) که در بالا به آن اشاره شد، و شايد خيلي از ما در اوائل انقلاب آن را خوانديم ولي حساسيت ويژه اي به آن نشان نداديم، تقديم ميشود:

او قلب تاريخ است محتاج دفتر نيست/او روح ايمان است جز عين باور نيست
او غرقه در نور است در خون شناور نيست/ او واژه ي فتح است، باري/ نصرمن الله ات بي او مسير نيست
اين عطر آزاديست کز راه مي آيد/ آري نسيم اينسان هرگز معطر نيست

14 فروردين 1384 - ديدگاه

---

[Post your comment]   [Totalt posted comments 0]    

Printable version  
Email it to a friend

ICE_Archive: 
Also from:  [علی ناظر]:



>  «خیانت سکوت» - بخش 1-3   

>  گامی دیگر به سوی راست میانه   

>  اعتصاب غذا Ùˆ گفتگویی دوستانه   

>  تعهد 92   

>  مارگزیده   

>  ارسال ترجمه متن « مردم آزاده جهان - فراخوان برای آزادسازی گروگانها»   

>  رنگ شکست استراتژیک رژیم   

>  استراتژی کلان Ùˆ انتظار معجزه از مجاهدین   

>  مدیریت محترم سایت پژواک   

>  نبردی نابرابر   

>  تغییر ماهیت جنگ طلبی   

>  از Ú†Ù‡ Ù…ÛŒ ترسند؟   

>  ما همان جمع پراکنده    

>  در ایران فردا   

>  دیدگاه دوباره Ù‡Ú© شد   

>  صفحاتی از زهر Ùˆ پاد زهر - اسلام سیاسی (4)   

>  از کاوه Ú†Ù‡ خبر؟   

>  صفحاتی از زهر Ùˆ پاد زهر - اسلام سیاسی (3)   

>  اشتباه محاسبه - کامل - بخش 1-11   

>  تلاش رذیلانه، محزون Ùˆ غیر اصولی   

>  نامه ای به خواننده   

>  یک اقدام Ùˆ خواست فوری   

>  آدرس عوضی یا نوشدارو پس از...   

>  خمپاره باران لیبرتی   

>  تیر هوایی در جنگ زرگری   

>  صفحاتی از زهر Ùˆ پادزهر – اسلام سیاسی (2)   

>  صفحاتی از زهر Ùˆ پادزهر – اسلام سیاسی (1)   

>  در حاشیه «اشتباه محاسبه»– «انصاف»   

>  اشتباه محاسبه – معین عمل«بختک» (بخش پایانی)   

>  اشتباه محاسبه – معین عمل «فرهنگ» (9)   

>  اشتباه محاسبه – مدیریت تغییر (8)   

>  اشتباه محاسبه – هزینه (7)   

>  اشتباه محاسبه – ارباب بی مروت، Ùˆ با مروت دنیا (6)   

>  اشتباه محاسبه - «اگر»های حاضر Ùˆ غایب (5)   

>  پس از 15 سال، از «فراکسیون اصلی» Ú†Ù‡ خبر؟   

>  اشتباه محاسبه – کاریسمای جنگ (4)   

>  اشتباه محاسبه - «ساده سازی، شبیه سازی» (3)   

>  اشتباه محاسبه – تبیین، Ø´Ú©Ù„ Ùˆ محتوا (2)   

>  اشتباه محاسبه - مفتی، مفتی (1)   

>  فشنگ Ùˆ موشک در راه خدا   

>  «خوشبختانه»   

>  انگار نه انگار   

>  تلاش رذیلانه   

>  بهره گیری رذیلانه   

>  بدرود Ùˆ تسلیت   

>  سنگ خارا – بخش اول-چهارم   

>  سنگ خارا – بخش چهارم - «اتهام»   

>  سنگ خارا – بخش سوم - «بحران عدم اعتماد»   

>  سنگ خارا – بخش دوم - «آسیب پذیری»   

>  سنگ خارا – بخش اول   

>  جبهه وسیع - بخش 1 -4   

>  اصولی کیست؟   

>  ناتوانی اپوزیسیون: «راه حل پيشگيرانه يا دگرديسي»   

>  سر Ùˆ ته یک کرباس   

>  زدند Ùˆ ما چیزی نگفتیم   

>  تهاجم   

>  پیام روشن Ùˆ نهفته موشک کاتیوشا   

>  بدهکار   

>  آمریکا، اشرف، طرح اروپا (حاشیه 1)   

>  آمریکا، اشرف، طرح اروپا (بخش چهارم)   

>  آمریکا، اشرف، Ùˆ طرح اروپا (پخش سوم)   

>  آمریکا، اشرف Ùˆ طرح اروپا (بخش دوم)   

>  آمریکا، اشرف، Ùˆ طرح اروپا (بخش اول)   

>  کمر غول   

>  خبر خوب؟   

>  رضا پهلوی Ùˆ «نافرمانی مدنی»   

>  حرمت قلم   

>  والسلام؟   

>  ناجی   

>  «عجیب» Ùˆ «غریب»   

>  ارزیابی ناقص از سی سال مبارزه   

>  سلام گرگ بی طمع نیست   

>  «علی ناظر، مرز سرخ تو کجاست Ùˆ چیست؟»   

>  با خودمان جدی باشیم   

>  چند خبر Ùˆ چند نکته   

>  جدا کردن «سر» از «بدنه»   

>  مدل چهارم   

>  سخنی با اساتید Ùˆ صاحبان کرسی   

>  «تروریستها» - بخش چهارم   

>  «تروریستها» - بخش سوم   

>  «تروریستها» - بخش دوم   

>  «تروریست»ها (بخش اول)   

>  زنده باد آزادی، زنده باد دموکراسی   

>  آقای رئیس جمهور اوباما   

>  مرز سرخ   

>  نیم درصدی، خس Ùˆ خاشاک، زردک Ùˆ خرس ها   

>  رکن چهارم در جبهه خلق   

>  معضل میز   

>  گردهمایی 18 ژوئن   

>  فصلی تازه   

>  آن صدای بی صدا   

>  پوزه بند   

>  این «پیروزی قضایی» نیست   

>  سینه زنهای گورکَن   

>  یاری رسانی برای پیشگیری از تکرار «سربرنیتسا»   

>  اگر مالکی Ú©Ú©ÛŒ در تنبان ندارد...   

>  اگر مالکی Ú©Ú©ÛŒ در تنبان ندارد...   

>  نگاهی به پیام دکتر کریم قصیم   

>  نگاهی به پیام دکتر کریم قصیم   

>  پاسخ صلیب سرخ
به نامه 330 «انسان» «مستقل»   

>  بحران انقلابي ØŒ فروپاشي، يا سرنگوني؟   

>  آزادي بيان در فرهنگ رب النوعي   

>  چشم انداز Ùˆ نقش رسانه ها بر مبناي ÙŠÚ© تحليل«گام بعدي»   

>  مذهب ستیزی یا مذهب زدایی   

>  تشدید بحران یا کنترل بحران؟   

>  جنگی آزادیبخش برای صلحی پایدار   

>  نظام ايدئولوژيک - تضاد تئوري Ùˆ پراتيک   

>  یک خبر مهم، یک برخورد سرد - (آذر 87)   

>  تعيين تکليف حقوقي مجاهدين   

>  چرا رهبر جا زد؟   

>  پیام یک شاعر، شعر Ùˆ شعار دانشجو   

>  تروريستها بيکار ننشسته اند، خاک ايران - آخرين خاک ريز   

>  زهر Ùˆ پادزهر   

>  اگر...   

>  هشدار به رهبران   

>  رهبر وضو نداشت   

>  هشدار به رهبران   

>  Ù…ÛŒ اندیشم، پس هستم   

>  دیگر دخالت در اشرف موضوعیت ندارد   

>  دیگر دخالت در اشرف موضوعیت ندارد   

>  گارد خود را پایین نیاوریم   

>  شرط لازم Ùˆ کافی   

>  دایه، دایه [سفر 8 روزه خامنه ای به کردستان]   

>  گفتگو با علی ناظر، پیرامون انتخابات دهم [23 خرداد 88]   

>  دیدگاه سوم – نگاهی به خیزش 88ØŒ بخش 1 - 3   

>  اصولی کیست - بخش 1 - 4   

>  جهت اطلاع   

>  عادت   

>  190190   

>  تناقض در پیام   

>  تکفیر   

>  چوب دو سر گُهی   

>  خر باباته   

>  مشکل رهبر بودن   

>  برای مدتی
برخی از ستونهای دیدگاه
از روز سه شنبه سوم ماه Ù…ÛŒ فعال نخواهد بود   

>  تشکر از 330 «انسان» «مستقل»   

>  خر باباته   

>  نامه به رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ   

>  نامه به رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ   

>  تست برنامه Û°Û³   

>  تست برنامه Û°Û²   

>  تست برنامه Û°Û±   

>  مشکل رهبر بودن   

>  چوب دو سر گُهی   

>  تکفیر   

>  تست ششم عنوان   

>  تست ایران اتمی   

>  تست برنامه   

>  وظیفه مبرم   

>  تست برنامه   

>  اعتماد شرطی Ùˆ عکس العملی   

>  جامه ات شویم شپشهایت کشم   

>  تناقض در پیام   

>  190190   

>  ثبت پیامها Ùˆ نظرها
در محکومیت کشتار ساکنین بی دفاع اشرف   

>  اقدام خیلی سیاسی   

>  عادت   

>  آقای کدیور مشکل شما چیست؟   

>  بهاران خجسته باد   

>  قزلحصار Ùˆ ضرورت تعیین گزارشگر ویژه   

>  شریک دزد Ùˆ رفیق قافله   

>  ژورنالیسم «بو»دار   

>  لجن مال کردن سایت کلمه؟   

>  یک گام به جلو، دو گام به عقب   

>  فراتر از باورهای سمبلیک   

>  اخاذی سیاسی   

>  پیام اسلامی   

>  از این «من» عُق ام Ù…ÛŒ گیرد   

>  Ú†Ù‡ سال بدی   

>  حرف کهنه ای Ú©Ù‡ تازه است   

>  دنیای خر تو خر جمهوری اسلامی   

>  3499   

>  شایعه «مرگ ظالمان»   

>  «عرب» Ùˆ «مسلمان»   

>  خر لنگ   

>  فرهاد دیدگاه هم رفت   

>  اگر بیل زنی ...ØŸ   

>  خودسری Ùˆ خود زنی   

>  خودسر   

>  عزیزم، رفیقم، ستار   

>  فاشیسم Ùˆ دو رویی   

>  فرود Ùˆ پرواز سوال برانگیز   

>  استمداد خانواده ابراهیمی برای نجات جان وحید   

>  ساختار Ø´Ú©Ù†ÛŒ   

>  ایرج عزیز   

>  آن کار دیگر Ù…ÛŒ کنند   

>  به نام آزادی   

>  ما Ùˆ جنگ طلبی   

>  دوران بلبشو
   

>  جهت اطلاع
نامه سرگشاده به هیلاری کلینتون   

>  حرمت انسانی!   

>  An Open letter to Mrs Hillary Clinton   

>  نامه سرگشاده به هیلاری کلینتون   

>  تبریک   

>  دموکراسی Ùˆ پاسپورت   

>  چند سوال از آقای محدثین   

>  در حاشیه گردهمایی پاریس - بخش چهارم   

>  در حاشیه گردهمایی پاریس - بخش سوم   

>  سخنرانی محرمانه معاون وزیر اطلاعات در مشهد، (آبان 1388)   

>  در حاشیه گردهمایی پاریس - بخش دوم   

>  دیدار «مثبت Ùˆ خوب» ایاد علاوی Ùˆ نوری مالکی   

>  در حاشیه گردهمایی پاریس – بخش اول   

>  هواداران طلبکار   

>  چادر   

>  صفحه خط دار   

>  1929   

>  تو کجا Ùˆ علی کجا   

>  صاحب مردهء صاحب مرده   

>  «دولت یهود»   

>  من در اقلیت هستم   

>  تا Ú†Ù‡ اندازه؟   

>  22 میانگین سیاسی 15 Ùˆ 30
بخش اول پیش زمینه   

>  «فرار به جلو» موسوی
   

>  اصل، «اصول» است   

>  رهبران ما، رهبران آنها   

>  دیدگاه [اطلاعیه مشترک]: اعدام جنایت کارانه ÛŒ پنج زندانی سیاسی را محکوم Ù…ÛŒ کنیم   

>  اعدام 5 زندانی سیاسی
جلاد ننگت باد   

>  نتیجه بحث آزاد   

>  مسئولیت ستونهای دیدگاه   

>  تا اطلاع ثانوی   

>  کدنویسی اخیر دیدگاه   

>  خودسانسوری؟   

>  خاکستر بر سر   

>  بحث آزاد   

>  زوج خوشبخت   

>  پرسش Ùˆ پاسخ
در باره «انتخابات» عراق Ùˆ پيامدهاى آن   

>  شکوائیه   

>  رضا پهلوی در مسیر بازگشت به اصل خود
   

>  خشنودی رژیم اسلامی، خشنودی آمریکا   

>  رفراندوم؟   

>  خامنه ای در Ú©ÙˆÚ†Ù‡ Ùˆ بازار   

>  تو Ú©Ù‡ سهل است عمر Ùˆ عثمان Ùˆ علی هم نتوانستند   

>  آمریکا جاده صاف Ú©Ù† رژیم اسلامی   

>  خود کرده را تدبیر نیست   

>  رئال پلیتیک «جبهه (وسیع) مردم» (بخش سوم)   

>  تضمین امنیت مجاهدین   

>  «جبهه (وسیع) مردم» Ùˆ چند ماده   

>  جبهه وسیع (بخش دوم) «جبهه مردم» یا «جبهه همبستگی ملی»؟   

>  جبهه وسیع (بخش اول) همبستگی آری، ولی...   

>  شعار همیشه زنده
آزادی، نان، کار، مسکن   

>  رژیم اسلامی علیه بشریت
جهان علیه رژیم همصدا Ù…ÛŒ شود   

>  کوتاه Ùˆ مهم   

>  پیام مسعود رجوی به رضا پهلوی   

>  باز 19 بهمن شد
   

>  گفتگوی تلفنی کوتاه   

>  برای ثبت مقالات خود تقاضای کد ورودی کنید   

>  با پوزش   

>  هشدار، مشکل فنی   

>  موازین دیدگاه از اول فروردین 1389   

>  چرا
در برابر تندر می ایستند
خانه را روشن می کنند
Ùˆ Ù…ÛŒ میرند؟   

>  مهم Ùˆ آموزنده همایش کوثر عناصر اطلاعاتی رژیم برای کنترل بحران؟   

>  ویژه نامه بحران 88
   

>  ویژه نامه بحران 88   

>  یک پیام، یک التزام، یک بایست   

>  قتل علی موسوی   

>  منتظری ستیزان   

>  جراحی   

>  هراس از حسینعلی منتظری   

>  هشدار – ویروس   

>  حسینعلی منتظری درگذشت   

>  انحراف اذهان از بحران فروپاشی   

>  هراس تمامیت خواهان
از زنده شدن شعار «مرگ بر خمینی»   

>  مرگ بر خمینی   

>  نظریه پرداز   

>  16 آذر جرقه Ù…ÛŒ زند
گردآوری اخبار لحظه به لحظه   

>  مواجهه آزادیخواهانه Ùˆ دموکراتیک؟   

>  دیدگاه: بریتانیا به دنبال درگیری نیست   

>  دیدگاه: دستگیری 5 شهروند بریتانیایی در خلیج فارس   

>  مردم قدرناشناس   

>  پیام مسعود رجوی Ùˆ تعیین تکلیف Ùˆ فرجام نهایی   

>  دولت سایه   

>  سرکوب در داخل، قتل عام در خارج؟   

>  «گیر» دادن به موسوی – در پاسخ به فرهاد مهدوی   

>  سه سیزده Ùˆ یک بیانیه   

>  13 آبان، موضعگیری ها   

>  هفته
بی ظرفیت ها
و بی ظرف ها
   

>  بحران زا Ùˆ بحران زی   

>  حمله به سپاه Ùˆ قتل 60 پاسدار   

>  فتوایی Ú©Ù‡ خمینی Ùˆ خامنه ای هم نداده اند   

>  ساعت 5:30 بامداد امروز بهنود شجاعی اعدام شد   

>  کس نخارد پشت من....   

>  دو رفیق   

>  بند ناف
   

>  یادداشت سه روز اخیر   

>  دیدگاه در حال بازسازی است   

>  هتاکی به رنگ سبز   

>  میان ماه من تا...   

>  سرفصل اخبار - راه پیمایی روز قدس   

>  سیاست خارجی   

>  10000   

>  راهکاری بهتر؟   

>  پاسخ عفو بین الملل پیرامون دکتر محمد ملکی   

>  من اینجا ایستاده ام   

>  ستون نظرهای سایت دیدگاه   

>  دوست عزیز   

>  تفاوت دو اخلاق   

>  انتقاد همراه با راهکار – در حاشیه نوشتار اسماعیل وفا یغمایی   

>  بازخوانی یک گزارش خبری
در حاشیه مراسم تودیع Ùˆ معارفه   

>  الزایمر سیاسی   

>  تست ستون بحران فروپاشی   

>  تست - ستون بیانیه، پیامها، فراخوان، گردهمایی   

>  پایه ریزان فرهنگ سرکوب   

>  گفتگو با کریم قصیم   

>  دیدگاه سوم – بخش سوم   

>  تست   

>  فراخوان در حمایت سریع Ùˆ فوری از جان Ùˆ حرمت انسانی ساکنان قرارگاه اشرف   

>  تست   

>  Iran s Crises Site - English   

>  بنام آزادی انسان - تحلیلی از بحران برآمده از 11 سپتامبر [بولتن بحران]   

>  بولتن بحران جایگزین سایت دیدگاه   

>  تودهنی سیستماتیک به یاوه سرایان   

>  نامهء سرگشاده به مریم رجوی   

>  سایت های هواداران مجاهدین، علی ناظر را افشا Ù…ÛŒ کند   

>  تأمل Ùˆ تفسیر با شما   

>  «زهر» Ùˆ «پادزهر»   

>  بولتن انگلیسی - آزمایشی   

>  بولتن فارسی - آزمایشی   

>  بولتن بحران   

>  بولتن بحران   

>  حل معادلهء چند مجهولي   

>  چرا فراخوان   

>  فراخوان   

>  جنگ Ùˆ صلح شيرين عبادي   

>  پيام مسعود رجوي، پيامي براي ديگران   

>  خبر فوري حملهء عوامل رژيم با قمه به معترضان   

>  فعاليت ستون نظر کاربران   

>  نامه دفتر نخست وزير (توني بلر) Ùˆ وزارت خارجه انگليس به کاربران ديدگاه [متن انگليسي]   

>  پاسخ دولت انگلستان به کاربران سايت ديدگاه (سايت بحران)   

>  بدون صغري Ùˆ کبري   

>  آدرس غلط   

>  34 منهاي 1   

>  مجاهدين Ùˆ تکرار مکررات   

>  نظري ناروا در باره «بيدي Ú©Ù‡ نمي لرزد»   

>  بدون تفسير   

>  پاپوش   

>  متکي بر دغلکاري يا باور مذهبي   

>  گُل بود به سبزه نيز آراسته شد   

>  اتومات شدن
ستونهاي يادداشت روز Ùˆ يادداشت هفته   

>  Ø´Ú©Ù„ Ùˆ محتوا [فني]   

>  اولين پروژهء سايت بحران به پايان رسيد   

>  نامه به توني بلر پيرامون بحران جاري [همراه با ليست امضاي دريافتي]   

>  ÙŠÚ© نرم افزار مسوول سايت ديدگاه شد   

>  ديدگاه در 9 ماه آينده   

>  پايان نامه – انتقال تجربه
   

>  ياداشت روز   

>  خنديد   

>  هر پديده اي عمري دارد   

>  يادداشت هاي روز ديدگاه   

>  ديدگاه هرچقدر پول بدهد آش مي خورد   

>  نقض قوانين کپي رايت پيگرد قانوني دارد   

>  تروريستها بيکار ننشسته اند، خاک ايران - آخرين خاک ريز   

>  فراسوي ديدگاه
به سوي اتومات شدن کامل   

>  توبه بي توبه   

>  اگر او مادر من بود   

>  28 سال جنايت، 28 سال مبارزه Ùˆ مقاومت
حکومت اسلامي، فصل لاله ريزان خلق ايران   

>  27 سال دروغ، 27 سال خيانت، 27 سال جنايت
27سال مبارزهء سرنگوني طلبانه   

>  27 سال دروغ، 27 سال خيانت، 27 سال جنايت
27سال مبارزهء سرنگوني طلبانه   

>  27 سال دروغ، 27 سال خيانت، 27 سال جنايت
27سال مبارزهء سرنگوني طلبانه   

>  27 سال دروغ، 27 سال خيانت، 27 سال جنايت
27سال مبارزهء سرنگوني طلبانه   

>  27 سال دروغ، 27 سال خيانت، 27 سال جنايت
27سال مبارزهء سرنگوني طلبانه   

>  27 سال دروغ، 27 سال خيانت، 27 سال جنايت
27سال مبارزهء سرنگوني طلبانه   

>  بي بي سي را Ú†Ù‡ مي شود؟   

>  27 سال دروغ، 27 سال خيانت، 27 سال جنايت
27سال مبارزهء سرنگوني طلبانه   

>  27 سال دروغ، 27 سال خيانت، 27 سال جنايت
27سال مبارزهء سرنگوني طلبانه   

>  27 سال دروغ، 27 سال خيانت، 27 سال جنايت
27سال مبارزهء سرنگوني طلبانه   

>  من هستم چون مبارزه مي کنم. رژيم هست، چون...   

>  Ú†Ù‡ زشت   

>  «يادداشت روز»   

>  گام اول براي حملهء نظامي به ايران   

>  موازين Ùˆ راهکار براي ستون نظر کاربران   

>  موازين Ùˆ راهکار براي ستون نظر کاربران   

>  نه، اينطوري نمي شود!   

>  نه، اينطوري نمي شود!   

>  شرایط Ùˆ نحوهء ثبت‌نام در بخش دیدگاه کاربران   

>  اعدام صدام - بربريت لخت Ùˆ عور   

>  «مي توان Ùˆ بايد»
نامهء سرگشاده به مسوولين
کميسيونهاي شوراي ملي مقاومت   

>  آغاز هشتمين سال فعاليت ديدگاه
   

>  1737   

>  لطفا نام Ùˆ نام خانوادگي نظر دهنده قيد شود   

>  تقلب، تخلف، رأي سازي، فرهنگ آخوندي   

>  نه! کافي نيست   

>  حذف نام مجاهدين از ليست تروريستي   

>  کارت رژيم سوخت   

>  آخرين وداع   

>  جملات پراکنده   

>  براي سرنگوني بايد اين اسب را لنگ کرد   

>  مرحلهء دوم اتومات شدن ديدگاه   

>  ميز متقلب ها   

>  پيام هميشگي استعمارگر پير   

>  قُرُم...قُرُم...قُرُمساق   

>  لينک به چند سايت - مدافعان حقوق بشر   

>  دفاع از مدافعین آزادی   

>  مسئووليت پذيري   

>  دفاع از مدافعين آزادي   

>  ÙŠÚ© گام کيفي براي مريم رجوي Ùˆ يارانش   

>  زن در زندان
علي ناظر   

>  سؤالات انحرافي بي بي سي   

>  «ترورريستي» Ú©Ù‡ تروريست نيست، ترورريستي Ú©Ù‡ تروريست هست، Ùˆ آنکه ترور مي کند   

>  ديدگاه در راستاي اتومات شدن
ستون دیدگاه کاربران   

>  عبرت بگيريد   

>  منافق   

>  نامهء کاربران ديدگاه   

>  دو نکته   

>  نامهء کاربران ديدگاه – شمارهء3 منتشر شد   

>  نامهء کاربران ديدگاه شمارهء 2   

>  عليه حملهء نظامي به ايران
ودر حمايت از
مراعات دقيق حقوق ايرانيان پناهنده در عراق   

>  نامهء کاربران ديدگاه – شمارهء 1 - منتشر شد   

>  Ùˆ باز کُشتند   

>  پيامي به اپوزيسيون   

>  نامهء کاربران ديدگاه – شمارهء صفر   

>  خطر نزديک Ùˆ دعا واجب   

>  دعوت به همکاري Ùˆ ارسال مطلب ويژه براي «سوژه نامهء ديدگاه»   

>  تغييرات شکلي در ديدگاه   

>  5=2+2   

>  بد Ùˆ بدتر
   

>  اگر...   

>  جنگ يا صلح، واقعيت يا سراب   

>  فقط چند جمله   

>  «صداي رسا»   

>  مسوول ستون   

>  سايت بحران Ùˆ نگاهي به «نظر» کاربران   

>  چشم انداز Ùˆ نقش رسانه ها بر مبناي ÙŠÚ© تحليل   

>  گام بعدي   

>  خلط مبحث   

>  در بارهء ستون تازه ترين مطالب   

>  درد دل
   

>  انفجار اتوبوس شهري حامل كارگران قرارگاه اشرف توسط رژيم پليد آخوندي 13 شهيد Ùˆ 15 مجروح برجاي گذاشت   

>  عقب نشيني رژيم Ùˆ درسي Ú©Ù‡ بايد مرور کنيم   

>  زن عليه استبداد - سوال يا پاسخ؟   

>  زن عليه استبداد - سوال يا پاسخ؟   

>  P.O. Box   

>  سومين پيام فيض مهدوي
چند لحظه پيش دريافت شد   

>  3 روز ديگر، جنايتي ديگر
فيض مهدوي
توطئهء وزارت اطلاعات – نگاهي شکاکانه   

>  1000 «نه» به نمايندگي «خلق در زنجير»   

>  4 روز ديگر، جنايتي ديگر
پيام دوم [جديد] از ولي الله فيض مهدوي (شنيداري)   

>  5 روز ديگر، جنايتي ديگر
چگونه اعتراض خود را به اطلاع رسانه ها، مجامع بين المللي Ùˆ مدافع حقوق بشر برسانيم؟   

>  فقط ÙŠÚ© هفته - گام بعدي   

>  وقتي امضا امضا نيست   

>  متن Ùˆ لينک به فراخوان به سه زبان فارسي، انگليسي، فرانسوي - [8 روز تا تاريخ اعدام فيض مهدوي]   

>  فراخوان ديدگاه - سخن کوتاه   

>  بار دیگر جنایتی دیگر   

>  14 روز تا اعدام ولي الله فيض مهدوي
شمارهء معکوس آغاز مي شود   

>  ديدگاه به کجا مي رود؟   

>  اول ماه مه گرامي باد؟ - تصوير   

>  با تشکر از حمايت شما   

>  شيرين عبادي: ما تا آخرين قطره خون خود از ايران دفاع مي‌‏كنيم   

>  انگولک نکنيد، انتخابات نزديک است   

>  جان ولي الله فيض مهدوي در خطر است   

>  نترسيد
ديدگاه فقط ÙŠÚ© سايت است   

>  ديدگاه جاي گردگيري هاي بين اپوزيسيون نيست   

>  مردم «شاه کليد اصلي»
در پاسخ به نقد محمد آسنگران   

>  آزادي بيان Ùˆ انديشه
پيش Ùˆ پس از سرنگوني   

>  آزادي بيان در فرهنگ رب النوعي   

>  سه سخنراني، ÙŠÚ© نتيجه   

>  اگر به مرگ من اميد بسته اي
تا نهايت نشاندنت به خاک
زندگانيم دراز باد
   

>  ديدگاه موقتا «به روز» نخواهد شد   

>  درگذشت خانم فرنگيس ميرزاخانلو مادر رفيق عزيزمان بهرام رحماني   

>  تحميل ديپلماتيک   

>  اشکال تکنیکی موقتی دیدگاه   

>  عشق به آزادي، نفرت از رژيم   

>  نگراني ايرانيان Ùˆ خواست هاي ما   

>  تغيير رفتار، شرط مطلوب سازش با رژيم؟ - سخن کوتاه   

>  خطرات بيمارزاي همبستري با رژيم - سخن کوتاه   

>  ÙŠÚ© هفته تا فاز جديد - سخن کوتاه   

>  سکوت معني دار   

>  الملک يبقي مع الکفر Ùˆ لا يبقي مع الظلم   

>  عواقب، خسارات Ùˆ تلفات [گزاذش انستيتوي تحقيقاتي آکسفورد]   

>  شعار محوري ديدگاه - پاسخ به يادداشت هفته عاطفه اقبال   

>  نردبان   

>  «صبح هاى مدرسه» - تصوير دلهره اى پنهان   

>  الويت   

>  بلوف اول - از تعارف Ú©Ù… کُن Ùˆ بر مبلغ افزا   

>  بازيکنان - ميز سه بُعدي سياست   

>  کارت شناخت - ديدگاه تحليلي   

>  کارت زمان - ديدگاه اپورتونيستي   

>  کارت شرف - ديدگاه رهائي بخش   

>  کارت ميهن پرستي - ديدگاه شووينيستي   

>  کارت آزادي انديشه - ديدگاه دگرانديش   

>  کارت سانسور Ùˆ اختناق - ديدگاه فاشيستي   

>  کارت همبستگي ملي - ديدگاه مترقي   

>  کارت احمدي نژاد - ديدگاه سرکوبگر   

>  کارت آلترناتيو - ديدگاه مردمي   

>  کارت اتمي - ديدگاه سياسي   

>  ويژه نامهء ديدگاه - فروردين 1385   

>  Ú¯Ù… گرده راه   

>  دو دو تا چهار تا - «باورها»، «مسوول» Ùˆ «مسووليت پذيري»   

>  «روشنفکر سرگردان در قهوه خانه»   

>  54 به 3   

>  چند تغيير در ستون کاربران   

>  هشدار به کاربران ديدگاه - ويروس   

>  ديدگاه هفت ساله شد - اما نه به مرغوبي شراب هفت ساله   

>  تفاوت «ما» با آلماني ها   

>  موازين ثبت نظر در ستون نظر کاربران   

>  دو انتقاد به ديدگاه همراه با پاسخ   

>  سالگرد اعدام حسين فاطمي   

>  نظر کابران - نظر هدایت اشتری لرکی Ùˆ پاسخ علي ناظر   

>  نظر کابران - نظرناصر فرزانه Ùˆ پاسخ علي ناظر   

>  بلژيك - بروكسل- ميدان شومان   

>  مقايسه دو موضع   

>  تروريسم Ùˆ سکوت ما   

>  دشمن مشترک   

>  بررسي اجمالي دو همه پرسي سايت ديدگاه   

>  چند کلام با کاربران ديدگاه - 1   

>  علی ناظر لطفا پاسخ دهید! - همراه با پاسخ به سوالات Ø­. قهرمان   

>  يادداشت هاي پراکنده 2   

>  دفاع از حقوق بشر در اين پيچ سخت تاريخي   

>  يادداشت هاي پراکنده   

>  درود   

>  چرا از مادر رضايي پوزش مي خواهم؟   

>  آن روز «من» کجا خواهم بود؟   

>  گفتگوي علي ناظر با فريبا مرزبان   

>  حالا چي؟   

>  آيا سايـت 60 ميليون دات کام يادش رفته، يا کارش اين است؟   

>  تقابل دو متضاد - بخش هشتم - گُل يا گلوله؟   

>  «نظر دهيد»   

>  تقابل دو متضاد - بخش هفتم - ديپلماسي سرنگوني، همخوابگي با جهانخواران   

>  محمود احمدي نژاد به ضرب ÙŠÚ© گلوله به قتل رسيد - فرض کنيم اين خبر درست باشد، حالا چي؟   

>  تقابل دو متضاد - بخش 6 – رهبرخاص   

>  تقابل دو متضاد - بخش پنجم - رژيم، اپوزيسيون Ùˆ «اما» ها   

>  تقابل دو متضاد - بخش چهارم - اپوزيسيون در تضاد با خود   

>  تقابل دو متضاد - بخش سوم – اپوزيسيون   

>  تقابل دو متضاد - بخش دوم - تعيين تکليف   

>  تقابل دو متضاد - بخش اول - ÙŠÚ© تصوير کلّي   

>  ستون نکته هاي سايت ديدگاه فعال شد   

>  دو دو تا چهار تا   

>  گفت، بايد گفت   

>  به بهانه 17 ژوئن - سوالي از ديدبان حقوق بشر: Ú©ÙŠ ظالمه، Ú©ÙŠ مظلوم؟   

>  «نازني» اگر محابا کني   

>  روزه ÙŠ گنجشکي   

>  روزه ÙŠ گنجشکي   

>  خر همان خر است فقط پالانش عوض شده   

>  سخني با پشت پرده اي هاي بي هويت   

>  آگاهي از مواضع ديگران   

>  آينه   

>  فرح کريمي - دستگيري Ùˆ بازجويي نماينده پارلمان هلند در فرودگاه تهران   

>  نظر کاربران ديدگاه بر راه حل من ارجحيت دارد - ديدگاه سايت شماست   

>  کپي رايت را رعايت کنيم   

>  بر يهود Ú†Ù‡ گذشت؟   

>  جرم شان چيست؟ بهايي گري   

>  گفتگوي علي ناظر با ايرج مصداقي - بخش اول   

>  خانمک رجوي سايه سعيدي سيرجاني   

>  پیرامون خبر قبلی در مورد احضار وبازجویی " محمد رضا فتحی"   

>  چند سوال از چند حقوقدان، فعال حقوق بشر Ùˆ امضا کننده بيانيه «در همسويي با بيانيه 565 نفر»   

>  گفتگوي علي ناظر با بصير نصيبي (بخش دوم Ùˆ آخر)   

>  ÙŠÚ© نامه کوتاه از ÙŠÚ© کارگر دردمند، Ùˆ پاسخ کوتاه ديدگاه   

>  ژان پل دوم در گذشت، خدايش بيامرزدش، اما...   

>  به بهانه دستگيري مظلومي راد   

>  گفتگوي علي ناظر با بصير نصيبي (بخش اول)   

>  گفتگوى على ناظر با اسماعيل وفا يغمائى - (بخش سوم)   

>  نامه منشه امير (راديو اسرائيل) به ديدگاه Ùˆ پاسخ کوتاه علي ناظر   

>  ويژه نامه مارس - حمله آمريکا - فرضي محال   

>  حمله احتمالي آمريکا به ايران   

>  زردي من از تو، سرخي تو به گونه ÙŠ کودکان خياباني   

>  گفتگوى على ناظر با اسماعيل وفا يغمائى - بخش دوم   

>  گفتگوي علي ناظر با اسماعيل وفا يغمائي - بخش اول   

>  واقعيت انفجار در بوشهر   

>  چرا ديدگاه 18 ساعت فعال نبود؟   

>  Ú†Ùˆ ايران نباشد تن من مباد، بدين بوم Ùˆ بر زنده ÙŠÚ© تن مباد   

>  پاسخي کوتاه به آقاي صادقي نيا - تجربه آموزي   

>  دموکراتم اما نه اينقدر   

>  يادداشت هفته - حق پناهندگي   

>  ناهيد رياضي نامزد عضويت در پارلمان دانمارک   

>  تبعيديان ايراني، در کنار عطاالله مهاجراني   

>  شانتاژ - يادداشتي بجاي يادداشت هفته   

>  دزد   

>  پاسخي کوتاه به تعداد زيادي اي ميل   

>  تماس با ديدگاه   

>  به نام آزادي   

>  بحث روز: قلم سرخ، زبان سرخ، خط سرخ   

>  پاشنه آشيل   

>  انقلاب فرهنگي   

>  پيشگفتار ماهنامه ديدگاه - شهريور   

>  پيشگفتار ماهنامه ديدگاه - مرداد   

>  پيشگفتار ماهنامه ديدگاه - تير   

>  پيشگفتار ماهنامه ديدگاه - خرداد   

>  پيشگفتار ماهنامه ديدگاه - ارديبهشت   

>  انسان در نظام ايدئولوژيک - تضاد حرف Ùˆ عمل*- بخش اول   

>  پيشگفتار ماهنامه فروردين 1383   

>  خدا را شکر Ú©Ù‡ به کلاس اول آمديم   

>  رفراندوم- طرح شوراي ملي مقاومت   

>  برخورد کليشه اي -2   

>  خود کرده را تدبير نيست   

>  Ú¯Ù„ دقيقه 91 مجاهدين   

>  تفاوت مريم رجوي با اکبر گنجي، عبدالله نوري، Ùˆ..   

>  تير دروازه   

>  جام زهر اتمي   

>  مصدق دوم   

>  برخورد کليشه اي -1   

>  بحران انقلابي ØŒ فروپاشي، يا سرنگوني؟   

>  مجاهدين خلق - امر به وظيفه يا امر به نتيجه -پاسخ به چند نکته   

>  مجاهدين خلق - امر به وظيفه يا امر به نتيجه -7/8   

>  مجاهدين خلق - امر به وظيفه يا امر به نتيجه -6   

>  مجاهدين خلق - امر به وظيفه يا امر به نتيجه -5   

>  مجاهدين خلق - امر به وظيفه يا امر به نتيجه -4   

>  مجاهدين خلق - امر به وظيفه يا امر به نتيجه -3   

>  مجاهدين خلق - امر به وظيفه يا امر به نتيجه -2   

>  مجاهدين خلق - امر به وظيفه يا امر به نتيجه -1   

>  تداوم   

>  رفراندوم آري، اما پس از   

---

[Posted comments]

No press releases currently available