در این نوشتار سعی Ù…ÛŒ کنم به برخی از Ø³Ø±ÙØµÙ„ های Ú¯ÙØªÚ¯ÙˆÛŒ دیروز آقای رضا پهلوی با دویچه وله Ùˆ راهکار پیشنهادی ایشان، بدون در نظر Ú¯Ø±ÙØªÙ† ماهیت طبقاتی اقای رضا پهلوی Ùˆ گذشته خاندان وی، بپردازم. این Ú¯ÙØªÚ¯Ùˆ در سایت دیدگاه بازتکثیر شده است.
به نظر من، مهمترین بخش از Ú¯ÙØªÙ‡ های ایشان، «Ø®Ø· قرمز» های ایشان است. به Ø³Ø±ÙØµÙ„ این نکات دقت کنیم:
«Ù…سئلهی ما اختلا٠نظر به Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø¨ÛŒÙ† یک جمهوریخواه Ùˆ یک مشروطهخواه نیست »
«Ù…سئلهی ما خط قرمز بین آزادیخواهان است Ùˆ تمامیتخواهان »
«Ø¨Ù‡Ù‡ÛŒÚ† قیمتی ØØ§Ø¶Ø± نیستم در هیچ برنامهای Ú©Ù‡ در آن خشونت بهکار برده شود شرکت کنم »
«ØªÙ†Ù‡Ø§ از راه Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی Ùˆ به دور از خشونت است Ú©Ù‡ میتوانیم با کمترین هزینه برای جامعهمان به یک نتیجهی دموکراتیک برسیم »
«Ù…ا باید معتقد باشیم به اصل عÙÙˆ عمومی Ùˆ آشتی ملی »
«Ú©Ù…یتهای را تشکیل دهیم، همان طور Ú©Ù‡ در Ø¢ÙØ±ÛŒÙ‚ای جنوبی ماندلا بهوجود آورد، برای شناسایی ØÙ‚یقت، اما بخشش Ùˆ ÙØ±Ø§ØªØ± Ø±ÙØªÙ† »
«Ù…خال٠هر نوع مداخلهی خارجی در سناریوی آیندهی ایران هستم.»
«ØµØ¯ گزینهی دیگر هم هست. بروید دنبال کودتا، بروید دنبال جنگ چریکی، بروید دنبال ØÙ…له نظامی. بله، این آلترناتیوها هم Ù…ØØªÙ…Ù„ است. ولی من دنبالش نیستم، بههیچ عنوان Ù…Ø¯Ø§ÙØ¹Ø´ نیستم »
«Ø§Ø¹Ù… از نیروهای دموکراتیک سکولار، تا دیگر تشکلها، باید از این پس جمعی را تشکیل دهند، Ú©Ù‡ معر٠خواستههای مردم ایران باشد. ØØ§Ù„ا Ù…ÛŒ توانیم نامش را مثلا کنگره ملی بگذاریم، یا مجمع یا هر نام دیگری »
«Ù…ÛŒ دانیم از طریق Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ú†Ù†ÛŒÙ† نظامی هرگز به جایی نخواهیم رسید. تا زمانی Ú©Ù‡ این نظام سر کار است، بههیچ وجه منالوجوهی ملت ایران به آزادیها، به Ø±ÙØ§Ù‡ اجتماعی، به بهبود اوضاع اقتصادی یا به هیچ خواست دیگرش نخواهد رسید. بنابراین تنها راه چاره گذر از این نظام است.»
ظاهرا آقای رضا پهلوی خواهان همبستگی ملی بوده، Ùˆ به این واقعیت رسیده اند Ú©Ù‡ «Ø§ØµÙ„Ø§ØØ§Øª» (از جنس خاتمی Ùˆ موسوی) در این نظام معنایی ندارد، Ùˆ تنها راه چاره گذار از این نظام است. به زبانی ساده تر، ایشان خواهان «Ø³Ø±Ù†Ú¯ÙˆÙ†ÛŒ» نظام هستند. رضا پهلوی اما، بر یک نکته مهم دیگری هم اشاره دارند، Ùˆ آن «Ø±ÙˆØ´» برای رسیدن به این «Ù‡Ø¯Ù» است.
واقعیت این است Ú©Ù‡ Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی، Ùˆ یا مبارزه مسالمت آمیز، در مواردی به «Ø±Ùورم» (Ùˆ نه براندازی) نظام، Ùˆ در موارد دیگری به «ØªØºÛŒÛŒØ± نظام» انجامیده است.
در مقدمه Ùˆ به اختصار به گوشه ای از مبارزات مهاتما گاندی Ú©Ù‡ با «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» متراد٠شده است، Ù…ÛŒ پردازم.
نگاهی کوتاه به Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی
مهاتما گاندی:
«Ú¯Ø§Ù‡ÛŒØŒ در طول تاریخ، چنین به نظر Ù…ÛŒ رسد Ú©Ù‡ مستبدین Ùˆ جنایتکاران شکست ناپذیرند. این نکته را بخاطر داشته باشید Ú©Ù‡ دیکتاتورها بالاخره شکست خورده اند، همیشه. در طول تاریخ، عشق Ùˆ ØÙ‚یقت همیشه پیروز شده است.»
Ù…ÛŒ دانیم Ú©Ù‡ مبارزات گاندی درس عبرتی برای بسیاری از مبارزین در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù† بوده است.
در 11 سپتامبر 2001 بن لادن بنا به برنامه ای از پیش تعیین شده، تعداد کثیری را در برجهای دوقلو به قتل رساند. این به جهانخواران برای شروع «Ø§Ø³ØªØ±Ø§ØªÚ˜ÛŒ Ø´ÙÚ© Ùˆ ÙˆØØ´Øª» بهانه داد. ØØ¯ÙˆØ¯ یک قرن پیش از این، در 11 سپتامبر 1906 Ø¢ÙØ±ÛŒÙ‚ای جنوبی شاهد اولین خیزش خیره کننده «Ø§Ø¨Ø±Ù…رد»ÛŒ شد، Ú©Ù‡ «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» علیه مستبدین را پایه ریزی کرد. مهاتما گاندی، Ú©Ù‡ ØªØØµÛŒÙ„کرده ØÙ‚وق در بریتانیا بود، Ùˆ با ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ ØØ§Ú©Ù… بر آن کشور آشنا، Ùˆ به نقاط ضع٠و قوت آن ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ Ù¾ÛŒ برده بود، به این باور رسیده بود Ú©Ù‡ منطق «Ø²ÙˆØ± در برابر زور» چاره راه نیست.
Ù…ØªØ§Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ بسیاری Ú©Ù‡ به راهکار گاندی اشاره Ù…ÛŒ کنند، راه او را به غلط «Ù…بارزه منÙÛŒ» (‘passive resistance’) تعری٠کرده اند. ØØ§Ù„ آنکه خود وی، آن را (ساتیاگراها - satyagraha) Ù…ÛŒ خواند Ú©Ù‡ معنای ØªØØª Ø§Ù„Ù„ÙØ¸ÛŒ آن به سانسکریت Ù…ÛŒ شود «Ø¨Ø¯Ø³Øª آوردن ØÙ‚یقت» Ùˆ یا «Ù†ÛŒØ±ÙˆÛŒ درونی» Ùˆ یا «Ù‚وه Ùˆ نیروی ØÙ‚یقت». هرکدام از این سه Ú©Ù‡ به معنای اصلی نزدیک باشد، با «Ù…بارزه منÙÛŒ» Ùˆ یا «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» همخوانی ندارد. این یک «Ø±ÙˆØ´» کلاسیک سیاسی Ùˆ یا سرنگونی طلبانه نیست، بلکه نگاهی است به درون، برای برخورد با تضاد در بیرون.
البته بجاست اگر بگوییم Ú©Ù‡ Ù…Ø¨ØØ« روی میز (Ùˆ مورد نظر رضا پهلوی) یک Ù…Ø¨ØØ« ÙلسÙی، آکادمیک Ùˆ یا زبانشناسی نیست، بلکه Ù…Ø¨ØØ«ÛŒ است «Ø³ÛŒØ§Ø³ÛŒ» Ùˆ «Ù…بارزاتی» Ùˆ در نتیجه باید «Ù…نظور» را در «Ø¹Ù…Ù„» تعری٠کرد. در عین ØØ§Ù„ØŒ نمی توان راهکار گاندی را مجزا از «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ· مشخص» (زمان Ùˆ مکان) بررسی کرد.
آنچه در هندوستان رخ داد بر چهار پارامتر اصلی استوار بود.
1- ماهیت نیروی اشغالگر – انگلستان برای بقاء خود نمی جنگید، برای بقاء Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ خود در هند سرکوب Ù…ÛŒ کرد.
2- هد٠مبارزه - استقلال هند و خروج قوای اشغالگر.
3- اندیشه ØØ§Ú©Ù… بر بخش عمده مبارزین - باورمند به هندویسم (برهمن ها Ùˆ ...) بودند.
4- رهبری جمعی کنگره – Ùˆ نقش Ø¢ÙØ±ÛŒÙ†ÛŒ گاندی بعنوان «Ù¾Ø¯Ø±»
پس از موÙقیت چشمگیر گاندی در Ø¢ÙØ±ÛŒÙ‚ا، Ùˆ ورود او به هند، «Ø¬Ù†Ø¨Ø´ آزادیخواهانه هند» Ø´Ú©Ù„ جدیدی بخود Ú¯Ø±ÙØª. «Ú©Ù†Ú¯Ø±Ù‡ ملی هند» Ùˆ یکی از بزرگان (ریش سÙیدان) معتبر این گنگره (گوپال کریشنا گوخال) هزینه Ø³ÙØ± گاندی را متقبل شد، تا گاندی به اقصی نقاط شبه قاره هند Ø³ÙØ± کند، Ùˆ از «Ù‡Ù†Ø¯» درکی واقعی داشته باشد. طولی نکشید Ú©Ù‡ گاندی به مقام «Ù¾Ø¯Ø±» برای میلیونها هندی Ùقیر Ùˆ ستمدیده تبدیل شد. او هند را آنطور Ú©Ù‡ هند بود شناخت، Ùˆ استراتژی Ùˆ تاکتیکهای «Ø¬Ù†Ø¨Ø´ آزادیخواهانه هند» را نه Ùقط از دید «Ù…ذهب»ØŒ بلکه از درک روزانه خود از همین مردم میلیونی تدوین Ù…ÛŒ کرد. بطور مثال، قتل عام صدها شهروند هندی بی Ø¯ÙØ§Ø¹ در آمریتسار توسط نیروهای نظامی بریتانیا (بسیاری از سربازان Ú©Ù‡ آتش گشودند خود هندی بودند) Ù…ÛŒ توانست به خشونتی غیرقابل کنترل تبدیل شود، اما درک گاندی از آنچه رخ داده، Ùˆ از آنچه در پیش است، توانست خشم مردم را بسوی همبستگی هرچه بیشتر مردم علیه نیروهای اشغالگر «Ú©Ø§Ù†Ø§Ù„یزه» کند، Ùˆ عمده مردم هند را به ØÙ…ایت از خط «Ø¬Ù†Ø¨Ø´ آزادیخواهانه هند» جذب کند. Ú¯ÙØªÙ‡ Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ چرچیل در تلگرامی Ú©Ù‡ برای ÙØ±Ù…اندار هند ÙØ±Ø³ØªØ§Ø¯Ù‡ بود، با خشم Ù…ÛŒ پرسد «Ú†Ø±Ø§ گاندی هنوز زنده است؟»
لازم به تأکید است Ú©Ù‡ گاندی از ØÙ…ایت کامل مردم برخوردار نبود. مسلمانان ÙˆÛŒ را به ØÙ…ایت از هندو ها علیه مسلمانها متهم Ù…ÛŒ کردند Ùˆ هندو ها، به او خرده Ù…ÛŒ Ú¯Ø±ÙØªÙ†Ø¯ Ú©Ù‡ هندو ها را تنها گذاشته است. این بخش از هندو ها بالاخره توانست با Ú©Ù…Ú© ناتورام قدسی (Nathuram Godse)ØŒ گاندی را مورد هد٠گلوله قرار داده Ùˆ ÙˆÛŒ را از سر راه بردارند. ØØ°Ù گاندی، نه تنها به اشغالگران Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ خواستند «ØªÙرقه بیندازند تا ØÚ©ÙˆÙ…ت کنند» یاری رساند تا برای تضعی٠کنگره ملی زمینه سازی بکنند، بلکه کشور عظیم هند به دو بخش هند (عمدتا هندو) Ùˆ پاکستان (عمدتا مسلمان) تجزیه شد. این «ØªØ¬Ø²ÛŒÙ‡» به جنگهای بعدی در مرزها، Ùˆ سپس بر سر کشمیر Ùˆ .... به اهدا٠دراز مدت گاندی لطمات غیر قابل جبرانی وارد آورد.
موÙقیت گاندی نه تنها در شناخت ÙˆÛŒ از «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ· مشخص» بود، بلکه ØØ¶ÙˆØ± او در «Ù…یدان» Ùˆ «ØµØÙ†Ù‡ عملیات» یکی از پارامترهای اصلی موÙقیت ÙˆÛŒ بود. گاندی از ÙØ§ØµÙ„Ù‡ دور Ùˆ خارج از هند جنبش را «Ø±Ù‡Ø¨Ø±ÛŒ» Ùˆ «Ù‡Ø¯Ø§ÛŒØª» نمی کرد. او با درد Ùˆ خواست مردم، بصورتی «Ù…لموس» آشنا بود. او بخشی از مردم بود.
واقعیت این است Ú©Ù‡ اگر او بیشتر از هم رزمانش به زندان Ù†ÛŒØ§ÙØªØ§Ø¯Ù‡ باشد، کمتر هم از بقیه ØØ¨Ø³ نکشیده بود. مردم او را «ØªØ±Ù…Ù‡ ای جدا Ø¨Ø§ÙØªÙ‡» از خود نمی دانستند، او «Ù¾Ø¯Ø±» بود. «Ù¾Ø¯Ø±» ماند، Ùˆ «Ù¾Ø¯Ø±» Ù…ÙØ±Ø¯. اگر به دیگران Ù…ÛŒ Ú¯ÙØª Ú©Ù‡ در برابر ضربات «Ú†Ù…اق» عکس العمل «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª آمیز» نشان ندهید، خود نیز در «Ù…یدان» کتک خورده بود. درک این نکته شایان تأمل است. برای اینکه بخواهیم «Ø±Ø§Ù‡ گاندی» را ادامه دهیم، باید مانند گاندی زندگی Ùˆ مبارزه کنیم. نمی توان مانند «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» زندگی کرد، همچون شاهزاده زیست، اما به ستمدیدگان Ú¯ÙØª Ú©Ù‡ در برابر زور Ùˆ Ø§Ø¬ØØ§Ù عکس العمل به مثل نشان ندهند.
دیگر اینکه، گاندی، Ùˆ مردم هند علیه نیروهای اشغالگر مبارزه Ù…ÛŒ کردند. نیروی اشغالگر همیشه جایی برای عقب نشینی دارد. همیشه Ù…ÛŒ تواند پس از شکست (سیاسی، نظامی Ùˆ یا اجتماعی)ØŒ به کشور خودش بازگردد. Ù†Ø§Ú¯ÙØªÙ‡ روشن است Ú©Ù‡ از شروع «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» در Ø¢ÙØ±ÛŒÙ‚ای جنوبی تا خروج نیروهای اشغالگر از هند، بیش از نیم قرن طول کشید.
نکته دیگر اینکه، ماهیت «Ø¯Ø´Ù…Ù†» در این Ù…Ø¨ØØ« نقش بسزایی دارد. انگلستان، پس از دو جنگ جهانی، درگیری در ایرلند، درگیری در چین، Ùˆ البته خاورمیانه (مصر Ùˆ Ùلسطین Ùˆ اسرائیل Ùˆ... البته نقش Ø¢ÙØ±ÛŒÙ†ÛŒ های شوروی Ùˆ آمریکا در آن خطه) دیگر آن ØÛŒÙˆØ§Ù† قوی Ùˆ ÙˆØØ´ÛŒ سال 1906 Ùˆ 1919 نبود. استراتژی غارت Ùˆ چپاول خلقهای ستمدیده، از «Ø§Ø³ØªØ¹Ù…ار» به «Ø§Ø³ØªØ¹Ù…ار نو» تبدیل شده بود. وجهه بین المللی انگلستان نمی توانست بیشتر از آنچه Ú©Ù‡ خدشه دار شده، بر همگان عیان شود. زمان عقب نشینی ÙØ±Ø§ رسیده بود. امپراتور بریتانیا، همچون Ú©ÙØªØ§Ø±ÛŒ پیر Ùˆ خسته از جنگ جهانی دوم، Ú©Ù‡ در مقابل آمریکای جوان نمی توانست عرض اندام کند، Ù…ÛŒ بایست به آنچه در دست دارد قناعت کند. پیروزی مردم در هند، بخشی بخاطر این پارامتر است.
از سوی دیگر، «Ø¯Ø´Ù…Ù†» در ایران کنونی، نه وجهه بین المللی دارد Ú©Ù‡ از خدشه دار شدن آن هراس داشته باشد، Ùˆ نه Ù…ÛŒ خواهد Ùˆ یا Ù…ÛŒ تواند به کشور دیگری برود. باید تا آخرین Ù„ØØ¸Ù‡ بماند Ùˆ بجنگد، Ùˆ یا از درون خود را «Ø§ØµÙ„اػ کند. برخلا٠دشمن مردم هند، «Ø¯Ø´Ù…Ù†» مردم ایران، از همان خاک برخاسته Ùˆ باید به همان خاک Ø¨ÛŒÙØªØ¯.
به «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» در هند بازگردیم. در کنار مهاتما گاندی، Ú©Ù‡ به «Ø³Ø§ØªÛŒØ§Ú¯Ø±Ø§Ù‡Ø§» باورمند بود، شوباش چاندرا Ø¨ÙØ³ (Subhas Chandra Bose) رئیس کنگره (بین 1939-1938) وجود داشت Ú©Ù‡ از «Ø§Ø³ØªØ±Ø§ØªÚ˜ÛŒ» Ùˆ تÙکری دیگری ØÙ…ایت Ù…ÛŒ کرد. ÙˆÛŒ ØØ²Ø¨ خود «ØªÙ…ام هندوستان به پیش» Ùˆ «Ùوج آزادیخواهان هندی» (ارتش ملی هند) را بنیان گذاشت. نقش Ø¢ÙØ±ÛŒÙ†ÛŒ شوباش چاندرا در بیرون راندن انگلیسی ها از هند اگر بیشتر از گاندی Ùˆ جواهر نعل نهرو نباشد، کمتر هم نبود. در سال 1919ØŒ ÙˆÛŒ برای ØªØØµÛŒÙ„ به انگلستان Ø±ÙØªØŒ اما پس از باخبر شدن از قتلعام آمریتسار، در سال 1921 با ترک «Ø¯ÙˆØ±Ù‡ کارآموزی» به هند بازگشت. ÙˆÛŒ در سال 1930ØŒ بخاطر «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» بازداشت Ùˆ زندانی شد.
در زمانی Ú©Ù‡ او در زندان به سر Ù…ÛŒ برد، گاندی Ùˆ لرد ایروین (ÙØ±Ù…اندار Ùˆ نماینده انگلستان در هند) بعد از Ù‡ÙØªÙ‡ ها مذاکره به تواÙÙ‚ رسیدند Ú©Ù‡ پیشنهادات (خواستهای) زیر گاندی توسط نیروهای اشغالگر بررسی شود.
1- آزادی Ùˆ عÙÙˆ کلیه زندانیان سیاسی؛
2- الغای Ù…ØØ§Ú©Ù…Ù‡ شرکت کنندگان (جنبش آزادیخواهانه هند) در تظاهرات آرام Ùˆ مسالمت آمیز Ø›
3- بازگرداندن تمام مایملک غصب شده به تظاهرات کنندگان؛
4- استخدام مجدد کلیه کارمندان دولت که بخاطر شرکت در تظاهرات اخراج شده بودند؛
5- اجازه شرکت در تجمع های سندیکایی در مقابل ادارات دولتی، Ùˆ ÙØ±ÙˆØ´Ú¯Ø§Ù‡ هایی Ú©Ù‡ اجناس خارجی Ù…ÛŒ ÙØ±ÙˆØ´Ù†Ø¯.
6- اجازه تهیه نمک از آب دریا؛
7- بررسی رسمی از کلیه ÙØ¹Ø§Ù„یتهای «ØºÛŒØ±Ù‚انونی» پلیس، علیه مردم عادی.
لرد ایروین، پس از ØØ°Ù Ù…ÙØ§Ø¯ÛŒ از این خواستها Ùˆ بازنویسی برخی دیگر، با گاندی به تواÙÙ‚ رسید Ú©Ù‡ به «ØªÙˆØ§ÙÙ‚ گاندی-ایروین» معرو٠است (1931).
شوباش چاندرا Ø¨ÙØ³ Ú©Ù‡ در زندان به سر Ù…ÛŒ برد، پس از شنیدن این خبر Ùˆ مطلع شدن از این «ØªÙˆØ§ÙÙ‚»ØŒ Ùˆ هنگامی Ú©Ù‡ از به دار آویخته شدن (Bhagat Singh) Ùˆ یارانش با خبر شد، به ØØ§Ù…یان خود ابلاغ کرد Ú©Ù‡ «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» مورد ØÙ…ایت او نخواهد بود.
شوباش طولی نکشید Ú©Ù‡ دوباره به زندان Ø§ÙØªØ§Ø¯ØŒ Ùˆ پس از یکسال به دلایل پزشکی از زندان آزاد شد، اما از هند برای همیشه به اروپا تبعید شد. ÙˆÛŒ در اروپا مراکز متعددی جهت پیشبرد اهدا٠«Ø¢Ø²Ø§Ø¯ÛŒØ®ÙˆØ§Ù‡Ø§Ù†Ù‡» خود تأسیس کرد.
چندی نگذشت Ú©Ù‡ شوباش چاندرا Ø¨ÙØ³ ØÚ©Ù… تبعید خود را نادیده Ú¯Ø±ÙØª Ùˆ به هند بازگشت، Ú©Ù‡ به بازداشت مجدد او منجر شد. پس از انتخابات درون کنگره ای، ÙˆÛŒ در سال 1939 Ú©Ù‡ جنگ جهانی Ù…ÛŒ Ø±ÙØª تا انگلستان را برای مدتها بخود مشغول کند، «Ø·Ø±Ø»ÛŒ را به کنگره پیشنهاد کرد. ÙˆÛŒ معتقد بود Ú©Ù‡ موقعیت کنونی اشغالگران ضعی٠است، بنابراین باید به آنها 6 ماه مهلت داد تا بساط خود را جمع کنند Ùˆ هند را به هندی ها بسپارند، در غیر اینصورت، مردم به «Ø´ÙˆØ±Ø´» Ùˆ «Ø§Ù†Ù‚لاب» تشویق Ù…ÛŒ شوند. این «Ø·Ø±Ø» مورد ØÙ…ایت قرار Ù†Ú¯Ø±ÙØª Ùˆ گاندی یکی از Ù…Ø®Ø§Ù„ÙØ§Ù† آن بود.
ÙˆÛŒ با توجه به پروسه بسیار «Ú©Ùند» رسیدن به «Ø§Ø³ØªÙ‚لال»ØŒ از کنگره Ø§Ø³ØªØ¹ÙØ§ داد Ùˆ گروه خود را تشکیل داد. در سال 1941ØŒ پس از اینکه بخش قابل توجهی از مردم هند به او روی آوردند، دوباره در کلکته بازداشت شد. در سال 1942ØŒ ÙˆÛŒ با توسل به این شعار Ú©Ù‡ «Ø¯Ø´Ù…Ù† ٠دشمن ٠من، دوست ٠من است»ØŒ از طریق Ø§ÙØºØ§Ù†Ø³ØªØ§Ù† به آلمان گریخت Ùˆ از آلمان Ùˆ ژاپن علیه اشغال انگلستان، Ú©Ù…Ú© خواست. در سال 1943ØŒ «Ø§Ø±ØªØ´ ملی هند» Ú©Ù‡ بیشتر از زندانیان سیاسی تشکیل شده بود، را تشکیل داد. در سال 1944ØŒ ارتش ملی هند از مرز هند وارد خاک هند شد، Ùˆ در آنجا مستقر شد. Ú¯ÙØªÙ‡ Ù…ÛŒ شود، پس از شکست ژاپن Ùˆ آلمان در جنگ جهانی، «Ø§Ø±ØªØ´ ملی هند» از رونق Ø§ÙØªØ§Ø¯ØŒ Ùˆ ÙˆÛŒ پس از بمباران قرارگاهی در «Ú†ÛŒÙ† ملی» در 18 اوت 1945 کشته شد.
به تعری٠ساتیاگراهابازگردیم.
بنا به این واژه، Ùˆ ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ ØØ§Ú©Ù… بر این واژه، جامعه باید به دنبال «ØÙ‚یقت» باشد Ùˆ نه «Ù‚درت». جامعه باید خود را برای ÙØ¯Ø§ آماده کند، تا «ØÙ‚یقت» به دست آید. این «Ø®ÙˆØ§Ø³Øª» Ùˆ این «Ùدا»ØŒ یک خواست مادی نیست، بلکه برآمده از ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ Ùˆ تمدن چند هزار ساله آن کشور است. تمدن کشوری Ú©Ù‡ قرنها پیش از اسلام، بر آموزشهای «Ù‡Ù†Ø¯ÙˆØ¦ÛŒØ³Ù…» استوار بوده است. مهم است Ú©Ù‡ بدانیم سه بخش عمده در هندوئیسم (در دوران جنبش هند) آکتیو بودند. آنهایی Ú©Ù‡ هر گوشتی را تناول Ù…ÛŒ کنند، Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ÛŒ Ú©Ù‡ Ùقط گوشت گوسÙند Ùˆ مرغ Ù…ÛŒ خورند، Ùˆ بخش دیگری Ú©Ù‡ سبزیخوارند. در دوران جنبش آزادیخواهانه، بخشی Ú©Ù‡ علیه هرگونه خشونت (علیه همنوع Ùˆ یا ØÛŒÙˆØ§Ù†Ø§Øª) بود، قسمت عمده جامعه را تشکیل Ù…ÛŒ داد. بسیاری بخاطر آموزشهای «Ù…ذهبی» مخال٠گرایش به «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª» بودند، همانطور Ú©Ù‡ (جدی) به «Ù†Ø¬Ø³» Ùˆ «Ù¾Ø§Ú©»ÛŒ (untouchable ) توجه داشتند. در تعدادی از استانهای هند، گاو از Ø§ØØªØ±Ø§Ù…ÛŒ (ویژه) برخوردار (است) بود. در نتیجه Ùˆ با توجه به این نکات ساده ولی روزمره، گرایش به «Ø¹Ø¯Ù… خشونت» بخشی از «Ùرهنگ» جامعه بود. اینگونه نبود Ú©Ù‡ مردم هند یکشبه «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª» را رها کرده Ùˆ به «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» رو آورده باشند. اینگونه نبود Ú©Ù‡ چون «Ù¾Ø¯Ø±» مهاتما گاندی Ù…ÛŒ Ú¯ÙØª «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» بنابراین همه به آن Ø§ØØªØ±Ø§Ù… Ù…ÛŒ گذاشتند. ØØªÛŒ اگر مهاتما گاندی هم ÙØ±Ù…ان مبارزه قهرآمیز Ù…ÛŒ داد، بخش عمده ای به آن روی خوش نشان نمی دادند. آنها (بطور نسبی) چنین تربیت شده بودند.
ØØ§Ù„ اینکه، قتل Ùˆ کشتار، قصاص Ùˆ شهادت بخشی از آموزشهای اسلام ØØ§Ú©Ù… بر ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ مردم است. در ایران، دو ماه به Ø§ØØªØ±Ø§Ù… ØØ³ÛŒÙ† بن علی عزاداری Ù…ÛŒ شود. جوانان آموزش داده Ù…ÛŒ شوند Ú©Ù‡ همچون ØØ³ÛŒÙ† شربت شهادت بنوشند. هزاران Ù†ÙØ± به خیابانها Ù…ÛŒ ریزند Ùˆ «Ø³ÛŒÙ†Ù‡» Ùˆ «Ø²Ù†Ø¬ÛŒØ±» Ù…ÛŒ زنند. میلیونها Ù†ÙØ± هر ساله به زیارت «ØØ±Ù… امام رضا» در مشهد Ù…ÛŒ روند. ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ÛŒ Ú©Ù‡ با این تÙکر عجین شده باشد، به هر ØØ§Ù„ «Ø®Ø´Ù†» است. مهمتر اینکه، ماهیت «Ø¯Ø´Ù…Ù†» هم، با تأثر از همین «Ø§Ù†Ø¯ÛŒØ´Ù‡»ØŒ خشن است. در هیچ ØµÙØÙ‡ از تاریخ نمی خوانیم Ú©Ù‡ نیروهای اشغالگر انگلیس به گاندی تجاوز کرده باشند، اما جنایتکاران ØØ§Ú©Ù… بر مردم «Ù…سلمان» در ایران، با دستاویز قرار دادن آموزشهای همین «Ø§Ø³Ù„ام» (خشن) به پیرمردانی Ú©Ù‡ عمری با Ø´Ø±Ø§ÙØª ÙØ¹Ø§Ù„یت سیاسی Ù…ÛŒ کرده اند تجاوز Ù…ÛŒ کنند. «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» در چنین «Ø¬ÙˆÙ‘»ÛŒ بیشتر به یک تئوری Ù…ÛŒ ماند تا یک راهکار.
به گاندی بازگردم.
اولین گام گاندی ایجاد همبستگی بین سران هندو Ùˆ مسلمان بود. پیش از آنکه از «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» Ùˆ راهکارهای کنگره ملی ØµØØ¨ØªÛŒ به میان بیاورد، دست دوستی بسوی همه دراز کرد. گاندی نه تنها از همبستگی نمی ترسید، برای همبستگی، بین نیروهای سرنگونی طلب، شرط Ùˆ شروط هم نمی گذاشت. گاندی سعی کرد Ú©Ù‡ در عمل، از نقاط Ø§ÙØªØ±Ø§Ù‚ کاسته، Ùˆ نقاط Ø§ØªØØ§Ø¯ را تقویت کند. گاندی به معنای کلمه «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» بود. نه Ù…ÛŒ خواست رئیس جمهور شود، Ùˆ نه شاه. به دنبال «Ø¬Ø§Ù…عه بی طبقه توØÛŒØ¯ÛŒ» نبود. به دنبال ادامه «Ø§ÛŒØ±Ø§Ù† شاهنشاهی» هم نبود. برای «Ù‡Ù†Ø¯»ØŒ برای «ØÙ‚» Ùˆ برای «Ø¨Ø¯Ø³Øª آوردن ØÙ‚یقت» مبارزه Ù…ÛŒ کرد (ØØªÛŒ اگر با خط شوباش چاندرا مخال٠بود، آنها را تخطئه نمی کرد). آیا رهبران سازمانها Ùˆ نهاد های سیاسی (ایرانی) همچون گاندی Ùقط برای «Ø¨Ø¯Ø³Øª آوردن ØÙ‚یقت» مبارزه Ù…ÛŒ کنند؟ شواهد امر چنین ØÚ©Ù… نمیکند. 32 سال است Ú©Ù‡ رژیم بر Ú¯ÙØ±Ø¯Ù‡ مردم سوار است، 32 سال است Ú©Ù‡ امثال این نگارنده از رهبران سیاسی Ù…ÛŒ خواهد Ú©Ù‡ با یکدیگر بر سر یک سری نقاط مشترک Ù…ØªØØ¯ شده Ùˆ علیه دشمن «Ø®Ù„Ù‚» هم جبهه مبارزه کنند. آیا چنین شده است؟
ØØ¯ÙˆØ¯ یکماه پیش نوشتار کوتاهی داشتم با عنوان «Ø¹Ù„ÛŒ ناظر، مرز سرخ تو کجاست Ùˆ چیست؟». دیروز Ú©Ù‡ Ú¯ÙØªÚ¯ÙˆÛŒ رضا پهلوی را Ù…ÛŒ خواندم به نکاتی برخوردم Ú©Ù‡ برایم بسیار آشنا بود. گویی ایشان همان نوشته مرا دوباره تکرار Ù…ÛŒ کردند، با این ØªÙØ§ÙˆØª Ú©Ù‡ ایشان خط قرمز خود را چنین تعری٠می کنند «Ø¨Ù‡Ù‡ÛŒÚ† قیمتی ØØ§Ø¶Ø± نیستم در هیچ برنامهای Ú©Ù‡ در آن خشونت بهکار برده شود شرکت کنم »ØŒ Ùˆ من نوشته بودم ««ØÙ‚ Ø¯ÙØ§Ø¹ از خود»ØŒ Ú©Ù‡ در مراØÙ„ÛŒ به Ø¯ÙØ§Ø¹ قهرآمیز نیز منجر Ù…ÛŒ شود. » را باید به رسمیت بشناسیم.
Ù…ÛŒ خواهم روی این ØªÙØ§ÙˆØª تأمل کنیم. اگر به کلیه کتب ØÙ‚وق Ùˆ قانون در هر کشور Ùˆ یا «Ø¯ÛŒÙ† Ùˆ مذهبی» مراجعه کنیم، ØÙ‚ Ø¯ÙØ§Ø¹ از خود، به رسمیت شناخته شده است. ØÙ‚وقدانان در این نکته متÙÙ‚ القول هستند Ú©Ù‡ «Ø¯Ùاع» تنها زمانی «ØÙ‚» است Ú©Ù‡ «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª» علیه آن ÙØ±Ø¯ بکار Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ شده باشد.
از سوی دیگر، بنا به قانون ساده (عمل و عکس العمل)، به همان اندازه که نیرو (force) بر پدیده ای وارد شود، آن پدیده از خود عکس المعل نشان می دهد.
براستی، چگونه Ù…ÛŒ توان از میلیون ها «Ù‚ربانی» خواست Ú©Ù‡ عاملین «Ø¸Ù„Ù…» را ببخشند، بی آنکه رژیم Ùˆ عاملین سرکوب Ùˆ ستم، به کرده خود اعترا٠کرده Ùˆ تقاضای بخشش کرده باشند؟ یکی از دلایلی Ú©Ù‡ گاندی از ترم «Ù…بارزه منÙÛŒ» خشنود نبود Ùˆ ترم «Ø³Ø§ØªÛŒØ§Ú¯Ø±Ø§Ù‡Ø§» را پیشنهاد کرد، همین واقعیات ساده بود.
نباید از مردم ستمدیده خواست Ú©Ù‡ پیش از نتیجه دادگاه، Ùˆ یا تقاضای بخشش از سوی آن عاملین، «Ø¸Ø§Ù„Ù…» را «Ø¹ÙÙˆ» کنند. اینگونه «Ø¹ÙÙˆ» باعث دلسردی جامعه، Ùˆ خودسری Ùˆ خشونت بیشتر از سوی قوای سرکوب Ù…ÛŒ شود. آری، باید به دشمن Ú¯ÙØª Ú©Ù‡ مخال٠اعدام هستیم، اما بداند Ú©Ù‡ مخال٠«Ø¬Ø²Ø§» نیستیم. اکیدا مخال٠شکنجه هستیم، اما مخال٠«Ø§Ø¹Ø§Ø¯Ù‡ خسارت» نیستیم.
با «Ø¯Ø´Ù…Ù†» تا به آخرین Ù„ØØ¸Ù‡ باید «Ø¯Ø´Ù…Ù†ÛŒ» کرد، Ùˆ اجازه ØªÙ†ÙØ³ به او نداد.
اما ÙØ±Ø§ØªØ± از انتخاب روش مبارزه، مردم به «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» (جمعی) Ø§ØØªÛŒØ§Ø¬ دارند. «Ø±Ù‡Ø¨Ø±»ÛŒ Ú©Ù‡ درد مردم را Ù…ÛŒ Ùهمد. با مردم گریه Ù…ÛŒ کند Ùˆ با «Ù…ردم» Ù…ÛŒ خندد. خود را «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» آنها نمی داند، Ùˆ «ØªØ±Ù…Ù‡ جدا Ø¨Ø§ÙØªÙ‡» نیست. مردم او را در «Ù…اه» نمی بینند، بلکه در کنارشان در تاریک ترین اتاقکها در ØÙ„بی آباد نشسته است. گاندی چنین بود. مردم را درک کرد. جامعه، ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ ØØ§Ú©Ù… بر جامعه را درک کرد، Ùˆ با جامعه ØØ±Ú©Øª کرد. باشوش چاندرا Ø¨ÙØ³ راهکار بهتری را پیشنهاد Ù…ÛŒ کرد، اما «Ø¯Ø±Ú© مشخص» از جامعه، Ùˆ «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ· مشخص» جامعه نداشت. شاید راهکار او درست تر بود، اما ÙˆÛŒ Ù…ØÚ©ÙˆÙ… به شکست بود. نه بخاطر اینکه «Ù…بارزه قهرآمیز» را انتخاب کرده بود، بلکه بخاطر اینکه جامعه او را نمی Ùهمید، Ùˆ او درک عمیقی از جامعه نداشت.
آیا در ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ امروزی ایران «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» پاسخ خواهد داد؟ آیا رژیم اسلامی، همچون ÙØ±Ù…اندار هند از ØØ¯Ø§Ù‚لهای انسانی برخوردار است؟ یک «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» باید بتواند به این سوالها پاسخ بدهد. برای پاسخ، او باید با این «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ·» آشنا باشد Ùˆ از جامعه آن توقع داشته باشد Ú©Ù‡ ممکن است، در غیر اینصورت جامعه یا «Ù¾Ø§Ø³ÛŒÙˆ» Ù…ÛŒ شود، Ùˆ یا گمراه. به کارکرد غلط آقای Ù…ÛŒØ±ØØ³ÛŒÙ† موسوی توجه کنیم. ایشان درک درستی از جامعه Ùˆ خواستهای جامعه نداشتند. از مردم Ù…ÛŒ خواستند Ú©Ù‡ در برابر «Ø¯Ø´Ù…Ù†» سکوت کنند. ایشان خواهان «Ø§ØµÙ„اػ نظام بودند، Ùˆ مردم خواهان «ØªØºÛŒÛŒØ±» نظام. مردم بجای سکوت «Ù¾Ø§Ø³ÛŒÙˆ» شدند.
به نظر من، در صØÙ†Ù‡ سیاسی امروز ایران چنین «Ø±Ù‡Ø¨Ø±»ÛŒ وجود ندارد. چرا Ú©Ù‡ اگر Ù…ÛŒ بود، تاکنون به مهمترین پیام «Ù…ردم» یعنی همبستگی Ùˆ تشکیل جبهه (وسیع) خلق گوش ÙØ±Ø§ داده Ùˆ در این راستا گام بر Ù…ÛŒ داشت. Ù…ØªØ§Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ØŒ «Ø±Ù‡Ø¨Ø±Ø§Ù†» سیاسی خود بین هستند. هر کدام مبارزه را Ùقط از عینک «Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ سازمانی Ùˆ یا سیاسی» خود Ù…ÛŒ بینند. آقای رضا پهلوی معتقدند Ú©Ù‡ «Ø®Ø· قرمز بین آزادیخواهان است Ùˆ تمامیتخواهان»Ø› اما خود رضا پهلوی «ØªÙ…امیت خواهانه» Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ ØØ§Ø¶Ø± است Ùقط با آنهایی Ú©Ù‡ مثل ایشان Ùکر Ù…ÛŒ کنند Ù…ØªØØ¯ شوند، Ùˆ نه با جریانهای سرنگونی طلبی Ú©Ù‡ راه Ùˆ رسم ایشان را نمی پذیرند.
به نظر نگارنده، تأسیس «Ú©Ù†Ú¯Ø±Ù‡ ملی» (جبهه وسیع خلق) Ù…Ø¨ØØ«ÛŒ است Ú©Ù‡ باید روی میز نیروهای سرنگونی طلب قرار بگیرد. در عین ØØ§Ù„ØŒ رضا پهلوی نیز لازم است به Ù…ØØªÙˆØ§ÛŒ سخنان خود بازنگری کنند، چرا Ú©Ù‡ داشتن نیت نیکو، نیمی از راه است، اگر شرایط واقعی در میدان Ùˆ صØÙ†Ù‡ مبارزه نتواند آن نیت را برآورده کند. گزینش ناصØÛŒØ روش مبارزه، پروسه «Ø³Ø±Ù†Ú¯ÙˆÙ†ÛŒ» را به «Ø±Ùورم» نظام اسلامی (خواست موسوی) متمایل Ù…ÛŒ کند.
جنبش آزادیخواهانه در هند Ùˆ Ø¢ÙØ±ÛŒÙ‚ای جنوبی مؤکد این مهم است Ú©Ù‡ Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی برای «Ø³Ø±Ù†Ú¯ÙˆÙ†ÛŒ»ØŒ تنها زمانی Ù…Ùهوم واقعی پیدا Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ از «Ú†ØªØ± ØÙاظتی» نیروی Ù…Ø³Ù„Ø Ø±Ø§Ø¯ÛŒÚ©Ø§Ù„ سرنگونی طلب برخوردار باشد. Ùˆ این واقعیت غیر قابل انکار، همبستگی بین نیروها از طی٠های مختل٠را به یک «Ø¨Ø§ÛŒØ³Øª» تبدیل کرده است. 32 سال تجربه ثابت کرده Ú©Ù‡ نیروهای سرنگونی طلب رادیکال نمی توانند این همبستگی را نادیده بگیرند، Ùˆ جریانهای متمایل به «Ù…بارزه مسالمت آمیز» به تنهایی توان «Ø¨Ø±Ø§Ù†Ø¯Ø§Ø²ÛŒ»ØŒ از راه دور، را ندارند. این سخنی است Ú©Ù‡ نگارنده در «Ù…جاهدین خلق - امر به وظیÙه، یا امر به نتیجه؟» (1 شهریور 1381) خاطر نشان کرده است، اما گوش شنوایی تاکنون ÛŒØ§ÙØª نشده است.
علی ناظر
24 مهر 1390